Палітыка Палітыка

Палітычны крызіс у Беларусі чакае новы паварот

Крыніца малюнка: theins.ru
 

Пратэсты пасля прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі працягваюцца вось ужо два месяцы. Становіцца зразумелым, што крызіс набывае зацяжны характар, і ні ў аднаго з супрацьлеглых бакоў не атрымалася дасягнуць пастаўленых мэтаў. Апазіцыя не здолела дамагчыся афіцыйнага прызнання фальсіфікацыі вынікаў галасавання і наступнага трансферу ўлады, а яе лідэры апынуліся або ў турме, або за межамі Беларусі. Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка застаецца ва ўладзе і сыходзіць нікуды не збіраецца, а ўладная вертыкаль працягвае працаваць у звыклым рэжыме. Аднак штотыднёвыя шматтысячныя акцыі пратэсту застаюцца для дзеючай улады вельмі прыкрым і трывожным фонам, які сведчыць пра тое, што грамадская незадаволенасць нікуды не дзелася.

Што не атрымалася ў пратэстуючых?

З самага пачатку вядучыя апазіцыйныя кандыдаты Віктар Бабарыка і Валерый Цапкала рабілі стаўку на негвалтоўны супраціў і легальныя метады палітычнай барацьбы. Аднак даволі хутка высветлілася, што гульня з сістэмай па яе ж правілах азначае відавочны пройгрыш. У выніку абодва альтэрнатыўных кандыдата не былі дапушчаныя да выбараў беларускай ЦВК, а Бабарыка вось ужо тры месяцы знаходзіцца пад следствам у ізалятары КДБ.

Гэтакія грубыя дзеянні ўладаў у дачыненні да апанентаў у спалучэнні з афіцыйнымі вынікамі галасавання, у адпаведнасці з якімі Лукашэнка набраў 80%, справакавалі выбух абурэння, які выліўся ў сутыкненні з АМАПам і наступныя масавыя затрыманні і збіванні пратэстуючых. Гэта, у сваю чаргу, таксама падкінула паліва ў рэактар пратэсту і перавяло яго ў перманентную стадыю.

Упэўненасць у фальсіфікацыі вынікаў выбараў і абурэнне дзеяннямі сілавых структур сталі асноўнымі фактарамі, якія забяспечылі масавы і ўстойлівы характар пратэстных настрояў.

Аднак пасля першых дзён, адзначаных сутычкамі з АМАПам, гэты пратэст зноў набыў выключна мірны характар, які выліваецца ў штотыднёвыя масавыя шэсці, а таксама вячоркі пад бел-чырвона-белымі сцягамі ў новых жылых масівах, дзе сканцэнтраваны паспяховы гарадской сярэдні клас - асноўная сацыяльная база пратэстаў.

Мірны характар беларускіх пратэстаў абумоўлены не нейкай асаблівай міралюбнасцю або высакароднасцю беларусаў, хоць апалагеты пратэстаў намагаюцца паказаць гэта менавіта так.

Справа ў тым, што для сілавога сцэнара ў пратэстоўцаў папросту няма неабходных рэсурсаў.

Гэтым сітуацыя ў Беларусі прынцыпова адрозніваецца ад Украіны, дзе, акрамя «мірных» празаходніх НДА, на працягу дзесяцігоддзяў бесперашкодна існавалі і развіваліся парамілітарныя фарміравання ўкраінскіх нацыяналістаў, якія сталі ўдарнай сілай вулічных выступаў. Акрамя таго, агульная слабасць украінскай дзяржавы ператварала вулічны пратэст у сілу, здольную знесці існуючую ўладу.

У Беларусі дзейнасць падобных парамилитарных фарміраванняў заўсёды жорстка забаранялася. Акрамя таго, Аляксандр Лукашэнка здолеў сфармаваць кансалідаваны і лаяльны сілавы апарат, які пасля 9 жніўня зрабіўся асноўнай апорай яго ўлады. Што тычыцца ўплыву празаходніх НДА, якія распладзіліся ў Беларусі за апошнія сем-дзесяць гадоў шматвектарных падлашчванняў да Захаду, то ён апынуўся відавочна недастатковым для таго, каб знесці вертыкаль улады.

У выніку пратэстоўцам застаецца хадзіць бясконцымі мірнымі маршамі, у надзеі на тое, што гэтыя шэсця аказваюць псіхалагічны ціск на вертыкаль улады і паступова точаць яе, як вада камень.

Відавочна, што далейшага плана дзеянняў у пратэстоўцаў няма.

Пратэстная актыўнасць пратрымаецца яшчэ некалькі тыдняў і паступова сыдзе на нішто з надыходам халадоў (пакуль надвор'е спрыяе пратэстоўцам - у Беларусі наступіла цёплая і сухая восень). Аднак пратэст не знікне, а проста пяройдзе ў латэнтны стан і будзе гатовы ўспыхнуць зноў у выпадку з'яўлення «чорных лебедзяў».

Ці прыляцяць «чорныя лебедзі»?

Аляксандр Лукашэнка здолеў утрымаць уладу ў сваіх руках не толькі дзякуючы лаяльнасці сілавога апарата і адсутнасці ў шэрагах пратэстуючых радыкалаў-баявікоў.

Выратавальным для беларускага рэжыму апынуўся і «геапалітычны парасон», які раскрыла над ім Расія, палічыўшы захаванне ва ўладзе Лукашэнка больш пераважным, чым прыход новых лідэраў, узнесеных пратэстнай вуліцай і падтрыманых Захадам.

Захад, са свайго боку, таксама не захацеў павышаць у Беларусі стаўкі, а шэраг еўрапейскіх палітыкаў прамым тэкстам заявілі, што не жадалі б паўтарэння ў Беларусі ўкраінскага сцэнара. Украінскі досвед апынуўся для ЕС занадта затратным і праблемным, таму для Беларусі еўрапейскія стратэгі рыхтавалі сцэнар «мяккага» трансферу, праз пераарыентацыю беларускай эліты і ахутванне вертыкалі ўлады сеткай заходніх НДА.

Менавіта таму ЕС апынуўся не гатовым да выбуху пратэстнай актыўнасці на мінскіх вуліцах.

На бягучым этапе Еўропу цалкам задавальняў Лукашэнка, які ў апошні час аддаліўся ад Расіі і практычна не перашкаджаў пашырэнню ў рэспубліцы сеткі заходняга ўплыву.

Захад апынуўся перад дылемай: падтрымаць пратэсты і тым самым падштурхнуць Лукашэнку да Масквы ці працягваць супрацоўнічаць з «дыктатарам», часова паступіўшыся ўласнымі каштоўнасцямі. Гэта дало Лукашэнке дадатковы час, каб, заручыўшыся падтрымкай Масквы, выправадзіць з краіны найбольш прыкметных лідэраў апазіцыі.

Заплаціць за гэта прыйшлося істотным пагаршэннем адносінаў з Захадам і нават частковым замарожваннем дыпламатычных кантактаў з шэрагам краін, чые амбасадары пакінулі Мінск «для кансультацый».

Між тым, беларуская эканоміка працягвае несці страты, як з-за палітычнай нестабільнасці і павялічыўшыхся выдаткаў на сілавы апарат, так і з-за агульнай эканамічнай сітуацыі з-за пандэміі каронавіруса. Золатавалютныя рэзервы скарачаюцца, а гэта значыць, сродкаў на падтрыманне стабільнага курсу беларускага рубля можа не хапіць. Курс рубля ўжо істотна прасядаў у сакавіку, у самым пачатку каронавіруснай панікі, але тады яго атрымалася стабілізаваць.

Можна не сумнявацца, што новы віток дэвальвацыі і абясцэньванне заробкаў падкінуць галля ў вогнішча беларускіх пратэстаў.

Скарачэнне даходаў ад экспарту нафтапрадуктаў, магчымы зыход многіх IT-кампаній, другая хваля эпідэміі COVID-19, якую ўжо прызнала беларускае Міністэрства аховы здароўя - усё гэта пагаршае сітуацыю і стварае ў рэспубліцы вельмі нервовае і выбуханебяспечнае становішча.

Бабарыка зноў у гульні?

Нягледзячы на вельмі трывожныя сацыяльна-палітычныя тэндэнцыі, можна не сумнявацца, што Лукашэнка паспрабуе зноў ўсіх перайграць: ухіліцца ад інтэграцыі з Расіяй у якасці «платы» за падтрымку, правесці канстытуцыйную рэформу, нічога прынцыпова не змяняючы і ігнаруючы патрабаванні апазіцыі, пры гэтым хоць бы збольшага аднавіць былую шматвектарнасць з прыцягненнем Захаду і Кітая ў якасці проціваг Расіі.

Раптоўны візіт у следчы ізалятар КДБ напэўна з'яўляецца часткай гэтага плана.

Віктар Бабарыка можа апынуцца для беларускага прэзідэнта тым джокерам у рукаве, пры дапамозе якога ён паспрабуе выйграць гэтую палітычную партыю.

Падаецца, што гаворка ідзе пра своеасаблівую ўгоду паміж А. Лукашэнкам і В. Бабарыкам: лаяльнасць у абмен на свабоду. Бабарыка можа атрымаць ролю лідэра «канструктыўнай апазіцыі» і ўключыцца ў працу над канстытуцыйнай рэформай, тым больш, што менавіта ён першым агучыў ідэю аб неабходнасці такой рэформы. Здаецца, што і сам Бабарыка да свайго арышту быў гатовы да падобнай ролі, ва ўсякім разе, так дазваляе думаць запісаны ім загадзя відэаролік, у якім ён прызнае сваю паразу на выбарах і аб'яўляе аб стварэнні апазіцыйнай партыі.

Гэтым Аляксандр Лукашэнка можа забіць некалькіх зайцоў адразу.

Вызваленне часткі «палітычных зняволеных» і вяртанне ў публічную палітыку Віктара Бабарыкі дазволіць хоць бы збольшага аднавіць адносіны з Захадам і вярнуцца да звыклай шматвектарнасці.

Вяртанне Бабарыкі ў ролі лаяльнай апазіцыі напэўна дэмаралізуе і расколе пратэстны рух. Акрамя таго, Бабарыка становіцца для Лукашэнкі бяспечнай фігурай, над якой вісіць дамоклаў меч крымінальнага пераследу.

Ці верныя гэтыя здагадкі, пакажа бліжэйшы час. Пакуль Віктар Бабарыка застаецца пад арыштам, і крымінальная справа ў дачыненні да яго працягваецца. Застаецца незразумелым, ці пагодзіцца ён на падобнага роду здзелку. Нават калі пагодзіцца, далёка не факт, што падзеі пойдуць па запланаваным ўладамі сцэнары.

Як паказалі падзеі мінулай нядзелі, візіт Лукашэнкі ў СІЗА КДБ быў успрыняты многімі пратэстоўцамі як праява слабасці і прывёў да радыкалізацыі пратэстаў і новым сур'ёзным сутыкненням з АМАПам - упершыню з 11 жніўня.

Аўтарытэт апазіцыянераў, якія пагадзіліся на здзелку з уладамі, можа апынуцца падарваным, што ўзмоцніць пазіцыі вулічных радыкалаў.

Акрамя таго, на фоне моцных пратэстных настрояў утрымаць Віктара Бабарыку ў ролі ручной апазыцыі пры захаванні палітычнага дамінавання верных Лукашэнке сіл будзе няпроста.

Прэзідэнт Лукашэнка апынуўся ў стане палітычнага цугцвангу.

Ні адно з магчымых рашэнняў не абяцае яму лёгкага выхаду з крызісу і нясе сур'ёзныя рызыкі і пагрозы.

Артыкул даступны на іншых мовах: