Антыбеларуская палітыка Захаду апошніх месяцаў так і не прывяла да адмовы афіцыйнага Мінска ад канцэпцый сітуацыйнага нейтралітэту і шматвектарнай знешняй палітыкі. Беларуская ўлада захоўвае надзею на вяртанне да дыялогу з Захадам і выкарыстанне яго ў якасці балансіра пасля змены знешнепалітычнай кан'юнктуры. Высноў з таго, што шматвектарны курс стаў адной з прычын крызісу 2020 года, а стабільнасць адноўленая за кошт саюза з Расіяй, зроблена не было. Беларусь па-ранейшаму бачаць «другой Швейцарыяй», хоць такое параўнанне не адэкватна рэальнасці.
Шматвектарнасць як нацыянальная ідэя
Тое, што і беларуская ўлада, і апазіцыя разглядаюць «залішняе» збліжэнне з Расіяй як пагрозу нацыянальнаму суверэнітэту (а значыць, і сваёй уладзе), - далёка не навіна. Па-свойму гэты погляд не пазбаўлены падстаў. Улічваючы розніцу ў маштабах дзяржаў, ніякай інтэграцыі «на роўных», пра якую паўтараюць у Мінску, быць не можа, і рэальная, а не дэкларатыўная інтэграцыя будзе азначаць фактычнае ўключэнне Беларусі ў эканамічную і прававую прастору Расіі, а таксама прытрымліванне Мінска ў фарватэры знешняй палітыкі Масквы.
Натуральна, беларускія эліты зусім не радыя падобнаму сцэнару і хочуць яго прадухіліць.
Пры гэтым пайсці шляхам Украіны і Грузіі, гэта значыць радыкальна пераарыентавацца на Захад, у Мінску таксама не могуць. Нягледзячы на тое, што і Саюзная дзяржава, і іншыя інтэграцыйныя фарматы з Расіяй застаюцца, мякка кажучы, недабудаванымі, Беларусь атрымлівае цалкам важкія выгады ад удзелу ў іх. А яшчэ захоўваецца структурная залежнасць беларускай эканомікі ад Расіі, пазбавіцца ад якой можна толькі шляхам вельмі балючых і непапулярных рэформаў.
Акрамя таго, у Беларусі не могуць не ўлічваць вельмі негатыўны досвед «заходняга выбару» суседзяў.
Ды і наогул да пачатку трэцяга дзесяцігоддзя ХХІ стагоддзя стала досыць відавочна, што еўрапейская інтэграцыя буксуе, перспектывы пашырэння ЕС больш чым імглістыя, а ўмовы магчымага ўступлення туды будуць нашмат менш прывабнымі, чым для былых сацыялістычных краін Усходняй Еўропы.
У гэтых умовах шматвектарнасць становіцца выратавальнай саломінкай. Адносіны з Расіяй не рвем, але ўраўнаважваем яе ўплыў за кошт Захаду і Кітая, ды і наогул - сябруем з усімі.
Беларусь - другая Швейцарыя і Сінгапур
Зразумела, для абгрунтавання падобнага курса павінны быць нейкія краіны-арыенціры: невялікія і паспяховыя дзяржавы, якія здолелі атрымаць выгаду з пазіцыі «шматвектарнага нейтралітэту».
Падобным ўзорам паспяховай шматвектарна-нейтральнай краіны для беларускіх элітаў даўно стала Швейцарыя. Ідэя Беларусі як другой Швейцарыі не раз гучала з беларускіх высокіх трыбун, у тым ліку з вуснаў міністра замежных спраў Уладзіміра Макея, які асабліва палюбіў гэтую метафару.
Экс-кандыдат у прэзідэнты Валерый Цапкала прапанаваў яшчэ адзін яркі вобраз Беларусі як другога Сінгапура, робячы акцэнт не столькі на нейтралітэце, колькі на высокай тэхналагічнасці сінгапурскай эканомікі ва ўмовах адсутнасці ўласных прыродных рэсурсаў. У гэтай сувязі Цапкала вельмі недвухсэнсоўна даваў зразумець, што не бачыць сэнсу ў аб'яднанні падатковых і валютных сістэм Беларусі і Расіі, паколькі сыравінная расійская эканоміка і высокатэхналагічная эканоміка будучай Беларусі, на яго думку, маюць розныя задачы.
Вядома, аналогіі са Швейцарыяй і Сінгапурам вельмі ліслівыя для нацыянальнага самалюбства, і беларускае грамадства аказваецца да іх успрымальным.
Аднак наколькі дарэчныя падобныя параўнанні і ці не адбудзецца з імі тое ж, што ў свой час адбылося з кідкім лозунгам «Украіна - другая Францыя»?
Сакрэт поспеху Швейцарыі і Сінгапура шмат у чым вызначаецца рэгіянальным кантэкстам. Абедзве краіны знаходзяцца ў густанаселеных і эканамічна дынамічных рэгіёнах - Заходняй Еўропе і Азіяцка-Ціхаакіянскім адпаведна. У такіх рэгіёнах сапраўды аказваюцца запатрабаванымі нейтральныя «ціхія затокі», якія знаходзяцца па-за рэгіянальных сілавых раскладаў і забяспечваюць бяспеку ўкладаў і інвестыцый для ўсіх гульцоў.
Беларусь, якая знаходзіцца ў эканамічна і дэмаграфічна дэпрэсіўнай еўрапейскай частцы былога СССР, не можа прэтэндаваць на падобную ролю. Постсавецкая прастора ўвайшла ў эканамічную глабалізацыю ў вельмі незайздроснай ролі транзітна-сыравіннай перыферыі, і ніякія «Швейцарыі» і «Сінгапуры» тут папросту не патрэбныя.
Відавочна, што ні Захад, ні краіны АТР не зацікаўленыя ў з'яўленні ў былым СССР новага ачага эканамічнага развіцця, а значыць, і новага канкурэнта.
З'яўленне ж падобнага ачага калі і магчыма, то толькі ў рамках новага вялікага інтэграцыйнага праекта, кантрольны пакет у якім так ці інакш будзе належыць Расіі як найбольш буйной і моцнай краіне рэгіёну.
Мост паміж Усходам і Захадам
Яшчэ адна папулярная міфалагема беларускага палітычнага класа, якая ўпісваецца ў канцэпцыю шматвектарнага нейтралітэту, - роля Беларусі як «моста» паміж Усходам і Захадам.
Палітычная безгрунтоўнасць гэтай ідэі досыць відавочная - Расіі (якая ў дадзеным выпадку разумеецца пад Усходам) і Захаду падобныя масты папросту не патрэбныя.
Зрэшты, Масква сама вольна або мімаволі падыграла гэтай ідэі, зрабіўшы Мінск перамоўнай пляцоўкай па ўрэгуляванні канфлікту ў Данбасе. Зрэшты, і ў гэтым працэсе роля Беларусі чыста тэхнічная, і на самі перамовы паўплываць яна не ў стане, што лішні раз пацвярджае: атрымаць сур'ёзныя палітычныя дывідэнды з канцэпцыі «моста» Мінск не здолее.
Аднак у ідэі «моста» можа быць і эканамічнае вымярэнне. Ідэя ўнікальнага геапалітычнага становішча Беларусі, якое забяспечвае транзіт з Расіі і Кітая (у дадзеным выпадку паняцце Усходу пашыраецца) у Еўропу, вельмі папулярная ў Мінску. Асаблівыя надзеі на ролю эканамічнага «моста» ў Мінску сталі ўскладаць у сувязі з запускам ініцыятывы «Адзін пояс - адзін шлях», а таксама пасля таго, як Украіна, якая была асноўным канкурэнтам Беларусі на ніве транзітных спалучэнняў, з-за сваёй свары з Расіяй ператварылася у лагістычны тупік.
Дарэчы, у сувязі з гэтым Беларусі сапраўды атрымалася небеспаспяхова папрацаваць «мостам» паміж Расіяй і Украінай, зарабляючы на транзіце грузаў і пасажыраў, аднак нельга забываць, што падобная палітычная кан'юнктура вельмі зменлівая.
Што да ініцыятывы «поясу і шляху», то варта мець на ўвазе, што для Кітая гэта ўсё ж такі рэзервовы, а не асноўны транзітны маршрут - асноўны паток грузаў з Кітая ў Еўропу па-ранейшаму ідзе морам. Акрамя таго, «Новы Шаўковы шлях» уяўляе сабой галінаванае дрэва маршрутаў, каб не залежаць ад транзіцёраў-манапалістаў. У сувязі з гэтым беларуская галінка маршруту зноў жа крытычна залежыць ад добрых адносінаў з Расіяй - у адваротным выпадку грузы заўсёды знойдуць альтэрнатыўныя шляхі.
Такім чынам, мары аб нейтральнай шматвектарнай Беларусі хаваюць нежаданне беларускага кіруючага класа паўнавартасна ўдзельнічаць у рэгіянальных інтэграцыйных аб'яднаннях на постсавецкай прасторы.
Гэтым нежаданнем рухае цалкам зразумелы страх страты або істотнага абмежавання суверэнітэту на карысць Расіі як непрапарцыйна буйнога рэгіянальнага гульца. Аднак адмова ад інтэграцыі не зробіць Беларусь другой Швейцарыяй або Сінгапурам, а хутчэй канчаткова выцесніць яе на абочыну развіцця.