У Мінску вырашаецца пытаньне пра ліквідацыю Таварыства беларускай мовы - ключавой структуры, якая працуе на дэрусіфікацыю Рэспублікі Беларусь. У выпадку ліквідацыі грамадзкай арганізацыі будуць таксама ліквідаваныя заснаваныя ёй газеты «Новы час» і «Наша слова». Ліквідацыя ТБМ магла б стаць магутным акордам у той кампаніі па зачыстцы празаходніх і нацыяналістычных структур, якую праводзяць ўлады рэспублікі на працягу апошняга года. Аднак, здаецца, што ў выпадку з ТБМ вырашана ўзяць паўзу.
ТБМ з'яўляецца адной з найстарэйшых нацыяналістычных арганізацый Беларусі. Арганізацыя была заснаваная ў 1989 г. на хвалі так званага "нацыянальнага адраджэньня" і, па сутнасці, з'яўляецца адным з адгаліноўванняў Беларускага народнага фронту - галоўнай нацыяналістычнай партыі Беларусі, з «шынялі» якой фактычна выйшла ўся сучасная беларуская апазіцыя.
Заснавальнікамі ТБМ былі выхадцы з нацыяналістычна настроенай гуманітарнай інтэлігенцыі – з большага, гэта былі тыя ж людзі, што стаялі ля вытокаў БНФ. Асноўнай мэтай ТБМ заяўляецца падтрымка, папулярызацыя і «адраджэнне» беларускай мовы, яе максімальна шырокае ўкараненне ва ўсе сферы грамадскага жыцця Беларусі.
У першыя гады незалежнасці ТБМ актыўна ўключылася ў будаўніцтва новай беларускай дзяржавы на прынцыпах этнічнага нацыяналізму.
Менавіта з нетраў гэтай арганізацыі зыходзілі шматлікія ініцыятывы па прымусовай беларусізацыі ўсіх сфер грамадскага жыцця, у тым ліку сістэмы адукацыі, канчатковая беларусізацыя якой, паводле задумы, павінна была завяршыцца да 1999 годзе.
З падачы ТБМ быў прыняты і Закон аб мовах, які замацоўваў у якасці дзяржаўнай выключна беларускую мову і адводзіў рускай мове нявызначаны статус «мовы міжнацыянальных зносін». Манапольны дзяржаўны статус беларускай мовы быў замацаваны і ў першай рэдакцыі беларускай Канстытуцыі 1994 года.
Беларускае грамадства, аднак, не ацаніла заўзятарства беларусизатараў з ТБМ, і з 1995 года прымусовая беларусізацыя згортваецца, а руская мова, якая з'яўляецца асноўным сродкам камунікацыі ў рэспубліцы, атрымала статус дзяржаўнай нароўні з беларускай.
Аднак гісторыя ТБМ на гэтым не скончылася. Як і большасць нацыяналістычных арганізацый і аб'яднанняў, у першыя гады кіраваньня Аляксандра Лукашэнкі ТБМ сышло ў глухую апазіцыю і не магло дараваць яму зрыў беларусізацыі. Аднак неўзабаве сітуацыя зноў пачала мяняцца ў спрыяльны для ТБМ бок.
Па меры таго, як беларускі рэжым паварочваўся ад курсу на інтэграцыю з Расіяй да шматвектарнасці, ён пачаў шукаць апору ў нацыяналістычным асяроддзі і яго ідэях. Са свайго боку, частка нацыяналістаў таксама вырашыла змяніць тактыку з супрацьстаяння рэжыму на супрацоўніцтва з ім - з мэтай змены палітыка-ідэалагічнай сітуацыі ў Беларусі на сваю карысць.
Пайшло па гэтым шляху і ТБМ. З пачатку 2010-х гг. менавіта гэтая арганізацыя фактычна вызначала моўную палітыку беларускай дзяржавы, вядомую як «мяккая беларусізацыя».
У прыватнасці, з падачы ТБМ быў прыняты адыёзны закон «Аб назве геаграфічных аб'ектаў», у адпаведнасці з якім новыя назвы геаграфічным аб'ектам (назвы вуліц, паселішчаў, раёнаў і г.д.) павінны давацца на беларускай мове і перакладацца на ўсе іншыя мовы, уключаючы рускую, шляхам транслітарацыі. Дзякуючы гэтаму закону ў беларускім рускамоўным ўжытку сталі з'яўляцца такія недарэчнасці, як вуліцы Гаспадарчая (Хозяйственная), Будавников (Строителей) і г.д.
Прыклала ТБМ руку і да ўкаранення ў тапаніміку так званай «беларускай лацінкі».
Цяпер на многіх вулічных паказальніках і турыстычных стэндах найменні геаграфічных аб'ектаў дублююцца спецыфічнай беларускай лацінкай.
Афіцыйна лічыцца, што гэта транслітарацыя для зручнасці замежнікаў. Аднак зручнасць гэтай транслітарацыі выглядае вельмі сумніўнай, улічваючы, што яна робіцца не проста з не ўжытнай у штодзённым ужытку беларускай мовы, але мае шмат разнастайных дыякрытычных знакаў, якія наўрад ці будуць зразумелыя замежнаму турысту, калі ён, вядома, не з Літвы ці Чэхіі, дзе выкарыстоўваюцца падобныя знакі.
Што тычыцца расійскіх турыстаў, то для іх візуальнае асяроддзе беларускіх гарадоў становіцца папросту непрыязным, бо інфармацыя на рускай мове паслядоўна прыбіраецца, а разбіраць беларускія надпісы, ды яшчэ з дубляжом на лацінцы, без папярэдняй падрыхтоўкі вельмі няпроста.
Складваецца ўражанне, што ўкараненне лацінкі мела сваёй сапраўднай мэтай не зручнасць для замежнікаў, а ўвядзенне паўнавартаснай лацінскай пісьменнасці для беларускай мовы.
Прэцэдэнты на постсавецкай прасторы ўжо ёсць. На карысць лацінкі ад кірылічнага пісьменства адмовіўся шэраг цюркскіх дзяржаў - Азербайджан, Узбекістан і Туркменія, якія ўзялі за ўзор турэцкую мову. Па гэтым жа шляху ідзе цяпер Казахстан.
У гісторыі беларускага нацыяналізму таксама былі прыклады досыць шырокага ўжывання лацінскага алфавіту. Гэта не дзіўна, улічваючы, што на мяжы 19-20 стагоддзяў большасць дзеячаў беларускага нацыянальнага руху былі выхадцамі з моцна спаланізаванага асяроддзя. Так, у двух варыянтах, лацінскім і кірылічным, выдаваўся галоўны друкаваны орган беларускіх нацыяналістаў таго часу - газета «Наша ніва».
Сёння адраджэнне лацінкі мае ў вачах нацыяналістаў асаблівае значэнне, акцэнтуючы «еўрапейскасць» Беларусі і яе адрозненне ад Расіі.
Таму нядзіўна, што ТБМ, атрымаўшы магчымасць уплываць на дзяржаўную палітыку, прынялося прапагандаваць лацінку - першапачаткова пад выглядам транслітарацыі для замежнікаў.
У 2019 годзе, калі ў Беларусі праходзіў перапіс насельніцтва, ТБМ актыўна заклікала грамадзян Беларусі называць у якасці роднай мовы беларускую. Гэта была цэлая кампанія, разгорнутая беларускай празаходне-нацыяналістычнай сеткай, якая, аднак, не мела поспеху - росту папулярнасці беларускай мовы перапіс так і не паказаў.
Вельмі скандальнай аказалася дзейнасць заснаванай ТБМ газеты «Новы час», якая у 2018 годзе адзначылася цыклам хвалебных артыкулаў у адрас лідэраў чачэнскіх сепаратыстаў Джахара Дудаева і Зелімхана Яндарбіева. Аднак тады гэта сышло газеце з рук, і яна працягвала выходзіць.
Нарэшце, вянком дзейнасці ТБМ стала дамоўленасць з беларускімі ўладамі аб заснаванні цалкам беларускамоўнага ўніверсітэта. Улічваючы ідэалагічнае аблічча гэтай арганізацыі, можна не сумнявацца, якіх менавіта кадраў рыхтаваў бы такі універсітэт.
Аднак грымнуў жнівень 2020 года, і сёння ні аб якім універсітэце пад патранатам ТБМ казаць не прыходзіцца. Больш за тое, упершыню за сваю гісторыю гэтая арганізацыя стаіць перад рэальнай перспектывай знішчэння.
Зрэшты, зацягванне з рашэннем аб ліквідацыі кажа пра тое, што для ТБМ яшчэ не ўсё страчана.
Беларускай уладзе патрэбныя сістэмныя нацыяналісты, якія, з аднаго боку, служаць пудзілам для рускамоўнай большасці па прынцыпе «сыдзе Лукашэнка - прыйдуць “змагары”», а з другога, выступаюць натуральнымі саюзнікамі ў справе «абароны беларускага суверэнітэту» перад тварам паглыбленай інтэграцыі з Расіяй.
ТБМ доўгія гады нядрэнна спраўлялася з абедзвюма гэтымі функцыямі.