У цэнтры Мінска 8 лістапада адбылася акцыя папулярнага беларускага блогера NEXTA, які заклікаў людзей сабрацца на плошчы Свабоды, каб абмеркаваць, «што рабіць далей». Фармальна гэта не была акцыя пратэсту - мерапрыемства праходзіла ў рамках сустрэчы з кандыдатамі ад апазіцыі (17 лістапада ў Беларусі пройдуць парламенцкія выбары, перадвыбарная агітацыя ў разгары). Характэрна, што сам NEXTA пражывае ў Польшчы і дырыжуе пратэстнымі акцыямі з-за мяжы. Польшча фактычна стварыла для беларусаў свайго Навальнага, місія якога - зрынуць «рэжым Лукашэнкі».
Акцыя праходзіла ў разгар доўгіх выходных і была разлічана на вялікую яўку (7 лістапада ў Беларусі - непрацоўны дзень, а працоўны дзень з пятніцы 8 лістапада быў перанесены на суботу наступнага тыдня). Аднак у выніку на плошчы Свабоды сабралася толькі пара сотняў чалавек, што можна лічыць відавочным правалам, улічваючы, што блогі NEXTA ў сацсетках сёння з'яўляюцца лідэрамі беларускага інтэрнэту.
Аднак ёсць усе падставы меркаваць, што гэта была толькі спроба сіл, і NEXTA прэтэндуе на ролю новага флагмана беларускай апазіцыі.
Пад псеўданімам NEXTA хаваецца журналіст тэлеканала «Белсат» Сцяпан Пуціла. Але цалкам відавочна, што NEXTA - гэта доўгатэрміновы камандны праект, тварам якога з'яўляецца Пуціла.
Папулярнасць тэлеграм-каналу NEXTA прынеслі публікацыі «інсайдаў» у рамках рэзананснай крымінальнай справы па забойстве інспектара ДАІ ў Магілёве мінулай вясной. З тых часоў NEXTA спецыялізуецца на разнастайных «злівах» і «інсайдах», якія выкрываюць карупцыю ў калідорах беларускай улады ў спалучэнні з традыцыйнай апазіцыйнай рыторыкай на адрас "рэжыму Лукашэнкі”.
Кардонны манекен Сцяпана Пуцілы на акцыі 8 лістапада ў Мінску / Фота: naviny.by
Апафеозам выкрывальніцкай дзейнасці NEXTA стаў фільм «Лукашэнка. Крымінальныя матэрыялы», размешчаны на яго канале YouTube 25 кастрычніка. Фільм пазіцыянаваўся як «інфармацыйная бомба» з эксклюзіўнымі матэрыяламі, яго рэкламавалі ўсе вядучыя апазіцыйныя рэсурсы. У выніку фільм NEXTA паглядзелі больш за 1,6 млн чалавек.
На самой справе ніякага экстрэмальнага эксклюзіву фільм не змяшчаў і ўяўляў сабой чарговы пераказ добра вядомых у беларускім грамадстве чутак і здагадак пра беларускую уладу.
Тым не менш менавіта гэты медыйны рэзананс дазволіў камандзе NEXTA перайсці ад выключна віртуальнай актыўнасці да арганізацыі рэальных масавых акцый. Першую, не вельмі ўдалую спробу пяра мы і назіралі 8 лістапада.
Зразумела, што раскрутка і актывізацыя NEXTA менавіта цяпер невыпадковая - праект відавочна прымеркаваны да палітычных кампаніяў, якія разгортваюцца ў Беларусі, - парламенцкіх і, у першую чаргу, прэзідэнцкіх выбараў. Казаць аб нейкіх канкрэтных мэтах пакуль не прыходзіцца - ідзе спроба сіл, і малаверагодна, што NEXTA рыхтуе сцэнар "каляровай рэвалюцыі".
Куды больш верагодным уяўляецца больш сціплая, але і доўгатэрміновая задача - рэструктураванне беларускай апазіцыі і падрыхтоўка новых лідэраў меркаванняў.
Аб крызісе «старой» беларускай апазіцыі, якая выйшла з «шынялі» Беларускага народнага фронту напачатку 1990-х гадоў, не кажа толькі лянівы. Пастарэлыя лідэры альбо з'ехалі ў эміграцыю, як Зянон Пазьняк, альбо замкнуліся ў гета, інтрыгі і канфлікты якога цікавыя вельмі вузкаму колу асобаў. Апазіцыйныя партыі даўно прыйшлі ў заняпад як з-за ўласнай стратэгіі шматгадовага байкоту выбарчых кампаній, так і з-за агульнай слабасці беларускай партыйнай сістэмы.
Перад беларускай апазіцыяй стаіць праблема змены пакаленняў, і яе мусіць вырашыць запуск новых праектаў, якія будуць накіраваныя на моладзь і пачнуць размаўляць на зразумелай ёй мове. Менавіта гэтую нішу і спрабуюць заняць NEXTA і іншыя «маладыя блогеры».
Трэба адзначыць, што моладзь, асабліва сталічная, з'яўляецца вельмі ўдзячнай аўдыторыяй для такіх праектаў. Моладзь, якая вырасла ў гады незалежнасці ва ўмовах адноснага эканамічнага дабрабыту (асабліва ў Мінску - самым заможным горадзе Беларусі), цалкам заканамерна з'яўляецца самай «нацыянальна арыентаванай» і «празаходняй» групай сярод беларускага насельніцтва.
Дадзеныя, якія прыводзяць апазіцыйныя сацыёлагі, сведчаць, што ва ўзроставай групе 18-24 гадоў «праеўрапейскі» настрой устойліва дамінуе над «прарасйскім», а ва ўзроставай групе да 35 гадоў таксама намецілася перавага падобнага настрою.
Менавіта на гэтую аўдыторыю і накіраваны праект NEXTA, тварам якога быў невыпадкова абраны вельмі малады і нават знешне інфантыльны Сцяпан Пуціла
Воляй-няволяй узнікае аналогія з расійскім апазіцыйным лідэрам Аляксеем Навальным, які таксама мае акцэнтавана моладзевы імідж і робіць стаўку на юнакоў, якія становяцца асноўным баявым атрадам «навальнісцкіх» акцый.
Тэматыка выкрыццяў NEXTA і Навальнага таксама падобная - карупцыя і ўсялякія злоўжыванні ў вышэйшых эшалонах улады, не толькі агульная крытыка «рэжыму», але і арганізацыя лакальных пратэстаў з той ці іншай нагоды. Асабліва «хлебнай» ў гэтым сэнсе аказваецца экалагічная праблематыка - «смеццевыя» пратэсты ў Расіі, пратэсты супраць акумулятарнага завода ў Брэсце і цэлюлозна-папяровага камбіната ў Светлагорску.
У беларускім кантэксце асобна вызначаецца тэма Беларускай АЭС. Дарэчы, гэтаму пытанню NEXTA надаў у сваім фільме нямала ўвагі, хоць нічога прынцыпова новага не сказаў, проста ў чарговы раз напалохаў грамадскасць прывідам другога Чарнобыля.
Якія перспектывы мае Пуціла ў якасці новага твара беларускай апазіцыі? Зноў жа, напрошваюцца аналогіі з Аляксеем Навальным, які «стрэліў» у 2011-2012 гадах, на піку эканамічнага крызісу пасля дзесяцігоддзя «нафтавай» стабільнасці, і стаў новым тварам апазіцыі, адціснуўшы на другі план «ветэранаў» эпохі перабудовы (зноў жа, відавочная аналогія з беларускай сітуацыяй).
Праўда, неўзабаве адбылася «крымская вясна» і новая кансалідацыя грамадства вакол улады. Гэта збіла хвалю пратэстнай актыўнасці, якая сёння выяўляецца ў асноўным у выглядзе разрозненых і несістэмных акцый.
NEXTA пакуль выглядае бледнай і правінцыйнай копіяй Навальнага. Як паказаў досвед акцыі 8 лістапада, папулярнасць NEXTA з’яўляецца віртуальнай і штучна накручанай, а яго прапагандысцкае кіно, сабраўшы вялікія лічбы праглядаў, так і не прывяло да пратэстнай мабілізацыі.
Акрамя таго, у адрозненне ад Навальнага, які не баіцца асабіста прысутнічаць на сваіх акцыях і нават ўступаць у бойкі з паліцыяй, NEXTA па-ранейшаму персанаж выключна віртуальны, усяго толькі фота ў сацсетках або кардонны манекен на плошчы Свабоды.
Не спрыяе пакуль пратэстнай актыўнасці і агульная сітуацыя ў беларускім грамадстве, дзе няма нейкага выразнага ідэалагічнага і геапалітычнага кансенсусу, але няма і яскравай палярызацыі, расколу на выразна структураваныя лагеры, адзін з якіх той жа NEXTA або нехта іншы мог бы ўзначаліць і павесці за сабой. Уласна, з аналагічнай праблемай сутыкаецца і Навальны ў Расіі.
Тым не менш і «навальністы», і іх беларускія копіі з'яўляюцца найбольш актыўнымі і матываванымі палітычнымі сіламі; акрамя таго, у іх дзейнасці зацікаўленыя ўплывовыя знешнія сілы, якія прадстаўляюць неабходны інфармацыйны, арганізацыйны і фінансавы рэсурс.
Як сведчыць досвед, у крытычных сітуацыях вырашальную ролю адыгрывае менавіта кансалідаваная і матываваная меншасць, а не аморфная большасць. Таму не варта недаацэньваць першую няўдачу Сцяпана Пуцілы і тых, хто за ім стаіць.