У Калінінградзе на пасяджэнні дыскусійнага клуба RuBaltic.Ru выступіў намеснік дырэктара інфармацыйна-аналітычнага цэнтра Адміністрацыі прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у 2008-2014 гг., Галоўны рэдактар парталу «Тэлескоп» Леў Крыштаповіч. У інтэрв'ю RuBaltic.Ru беларускі эксперт распавёў пра тое, як у Беларусі ўспрынялі прэзідэнцкія выбары на Украіне, чаму Аляксандр Лукашэнка прагназаваў перавыбранне Пятра Парашэнкі і хто хоча сыходу беларусаў на захад.
- Спадар Крыштаповіч, як у Беларусі ўспрынялі навіну аб перамозе Уладзіміра Зяленскага? Якой была дамінуючая эмоцыя, калі стала вядома, што ён - наступны прэзідэнт Украіны?
- Трэба адзначыць, што ўся так званая апазіцыйная публіка Беларусі разглядала прэзідэнцкія выбары на Украіне з пункту гледжання пажадання поспеху і ўдачы Пятру Парашэнку. Гэта было абсалютна відавочна, і, мне здаецца, у нейкай ступені пад іх уплывам нашы афіцыйныя структуры, якія займаліся аналізам прэзідэнцкіх выбараў на Украіне, таксама зыходзілі з таго, што больш пераважны Парашэнка, і жадалі яму перамогі.
Але сітуацыя аказалася процілеглай, і калі цяпер паглядзець на рэакцыю тых сілаў, якія жадалі перамогі Парашэнкі, то яны апынуліся ў нейкай палітычнай прастрацыі. Для іх Зяленскі - непажаданы варыянт і з пункту гледжання перспектыў адносін Украіны і Беларусі, а таксама ўсёй сітуацыі на постсавецкай прасторы; гэты варыянт не адпавядае іх звыклым схемам, згодна з якімі на Украіне ўсё ўжо вырашана і іншых магчымасцяў няма.
Мне здаецца, прэзідэнцкія выбары на Украіне апынуліся своеасаблівым другім выданнем "рускай вясны» або рускага свету.
Зяленскага падтрымала большасць практычна ва ўсіх абласцях Украіны за выключэннем Львоўскай, прычым падтрымала ў такім маштабе, які не супастаўны з падтрымкай Парашэнкі. Гэта адзін з момантаў, які сведчыць, што ўся папярэдняя палітыка рэжыму Парашэнкі пацярпела крах.
І, натуральна, тыя сілы, якія арыентаваліся на нейкі сцэнар развіцця падзей у Беларусі па ўкраінскім варыянце, таксама пацярпелі крах.
- Многія звярнулі ўвагу на тое, што Аляксандр Лукашэнка двойчы прагназаваў, што выбары выйграе Парашэнка. Прычым другі раз пасля першага тура, калі ўжо быў двухразовы адрыў Зяленскага. Чым, на Ваш погляд, выкліканая такая ўпэўненасць прэзідэнта Беларусі?
- Я б вылучыў два моманты. Першы: магчыма, тыя структуры, якія інфармавалі нашага прэзідэнта аб выбарах на Украіне, прасоўвалі ідэю, што не можа быць ніякага іншага варыянту, акрамя перамогі Парашэнкі. Таму што быццам бы ёсць усе перадумовы для гэтага на самой Украіне, і ёсць відавочная падтрымка Захаду. Таму яны лічылі, што тут сітуацыя цалкам ясная.
Іншы фактар, які тут, магчыма, прысутнічае, - гэта тое, што Лукашэнка - безумоўна, выбітная палітычная фігура і дасведчаны палітычны дзеяч. І ён ніяк не мог прызнаць, што нейкі чалавек, фактычна па-за палітыкай, можа выйсці на падобныя выбары.
На Украіне выбары - гэта не толькі ўнутрыўкраінскія справа. Улічваючы сітуацыю, гэта больш шырокая праблема, якая закранае і інтарэсы на постсавецкай прасторы, і адносіны нашых краін з Еўрасаюзам і Злучанымі Штатамі.
Таму, я думаю, тут узнік нейкі стэрэатып, што той, хто знаходзіцца ва ўладзе, і павінен перамагчы.
Тут атрымліваецца нейкае спрошчанае бачанне палітычных працэсаў на постсавецкай прасторы ў тым сэнсе, што сёння на выбарах перамагае адносна малады чалавек. Ён павінен палітычна валодаць нейкай навізной.
Думаецца, што буйныя палітычныя дзеячы ў нейкай ступені недаацэньваюць гэты фактар змены псіхалогіі сярод саміх выбаршчыкаў. З гэтага пункту гледжання можна гаварыць аб тым, што будзе такая дамінуючая тэндэнцыя ў тым ліку ў постсавецкіх рэспубліках, дзе няма стабільнасці і грунтоўнасці, прызнанага агульнанацыянальнага лідэра.
- Гэта значыць Беларусі гэта не пагражае?
- Цалкам. Таму што ў нас абсалютна іншая сітуацыя. Думаю, што ў нейкай ступені гэтая ўпэўненасць нашага прэзідэнта ў перамозе Парашэнкі выцякала з таго, што ён беларускую сітуацыю прымерыў на ўкраінскую. Такім чынам ён і палічыў, што на Украіне можа быць толькі Парашэнка.
- Вы сказалі, што людзі ў пэўных структурах, якія пастаўляюць інфармацыю прэзідэнту Беларусі, давалі яму скажоныя звесткі аб працэсах на Украіне. Чым гэта тлумачыцца? Яны самі хацелі перамогі Парашэнкі, ім падабалася тое, што адбывалася з Украінай апошнім часам?
- Так, я сыходжу з таго, што яны давалі скажоную інфармацыю. Магчыма, яны самі памыляліся ў падачы гэтай інфармацыі.
Пра гэта, напрыклад, сведчыць такі факт: калі намеснік міністра замежных спраў Рэспублікі Беларусь быў з візітам у Львове, ён казаў, што Украіна рухаецца ў правільным напрамку.
Гэта сведчыць аб тым, што логіка развіцця Беларусі ў нейкай ступені будавалася такім чынам, што яна можа паўтараць украінскі варыянт. Што зусім супярэчыла нацыянальным інтарэсам і разуменню сапраўдных палітычных працэсаў на постсавецкай прасторы.
Таму гэтая частка публікі давала скажоную інфармацыю і, з другога боку, сама памылялася. Таксама трэба прызнаць, што гэтая частка нашай палітычнай эліты арыентавана на Захад. Таму яна зыходзіла з пажаданасці перамогі Парашэнкі.
- Калі Вы кажаце, што гэтая частка беларускай эліты бачыць украінскі варыянт развіцця падзей як мадэль для Беларусі, то атрымліваецца, што яе пазіцыя - антыпрэзідэнцкая. Таму што калі літаральна паўтарыць украінскі шлях на працягу 5 гадоў, то што атрымліваецца: «каляровая рэвалюцыя», дзяржаўны пераварот, звяржэнне законнай улады. Атрымліваецца, яны гэтага хочуць, працуючы ўнутры сістэмы ўлады?
- Трэба сказаць, яны, вядома, не зыходзяць з таго, што трэба ўчыніць дзяржаўны пераварот або нейкае падабенства Еўрамайдана.
Ёсць устаноўка на тое, што Захад (ЕС і ЗША) сёння - гэта рэальная сіла. І пэўная частка беларускай эліты шмат у чым арыентуецца на заходні варыянт развіцця. Яны разумеюць, што, з аднаго боку, такая арыентацыя можа стабілізаваць сітуацыю, і Беларусь ужо не будзе «шарахацца», не будзе праблем пошукаў - «туды альбо туды».
З іншага боку, празаходне настроеная эліта суб'ектыўная, не верыць ні ў палітыку прэзідэнта, ні ў беларускі шлях развіцця, а верыць толькі ў празаходні варыянт развіцця нашай рэспублікі.
Еўраінтэграцыя для Украіны была стратэгічным варыянтам развіцця, і яны зыходзяць з таго, што Беларусі таксама трэба нейкую еўраінтэграцыю праводзіць.
- Калі Беларусь будзе развівацца як празаходняя краіна, ці зможа яна застацца той лукашэнкаўскай Беларуссю, якая была створана за гэтыя чвэрць стагоддзя?
- Канешне не. Гэта зусім супрацьлеглая нацыянальным інтарэсам Беларусі палітыка. Супрацьлеглая ментальнасці беларускага народа. Яна будзе дэстабілізаваць сацыяльна-палітычную сітуацыю, што прывядзе да расколу грамадства. Гэта бясспрэчнае следства.
Таму думаецца, што прэзідэнцкія выбары на Украіне паказалі, як падкрэсліў і вашынгтонскі часопіс The National Interest, правал антырасійскай палітыкі Парашэнкі і нацыяналістычнага дыскурсу на Украіне.
За мінулы год Парашэнка павялічыў сваі даходы ў 100 разоў, і за той жа 2018 год украінскі народ знізіў свой дабрабыт таксама ў 100 разоў. Гэта быў правал ўсёй стратэгіі развіцця «на Еўропу».
Таму і для нас выбары на Украіне маюць важнае значэнне: яны прымушаюць больш сур'ёзна падысці да цяперашняй знешнепалітычнай стратэгіі Беларусі і ўбачыць, што спроба пайсці па ўкраінскім варыянце – самагубная палітыка.
- А што трэба Захаду ад Беларусі? Ці гатовы заходні блок пакінуць Лукашэнку ва ўладзе і наогул захаваць тую мадэль улады, якая існуе ў Беларусі, але пры ўмове, што яна адмовіцца ад саюзу з Расіяй і «сыдзе» на Захад?
- Наша мадэль развіцця ёсць саюзная мадэль. Таму нельга сказаць, што можна пакінуць гэтую мадэль развіцця пры ўмове, што Беларусь «сыдзе» на Захад. Такога быць не можа. Гэта супярэчыць самому азначэнню.
Цалкам ясна, што Захаду неабходна менавіта адмаўленне саюзнага варыянту развіцця Беларусі і саюзнага прынцыпу нашай дзяржаўнасці.
Я маю на ўвазе, што “саюзнасць” і ёсць атрыбутыўная прыкмета і беларускай, і расійскай дзяржаўнасці. Таму Захад хоча падмяніць гэты прынцып нейкім іншым - назавіце яго дэмакратычным, як хочаце.
- Я назаву яго прынцыпам беларускага нейтралітэту. У апошнія гады на Захадзе шмат хто кажа, што Беларусь павінна стаць нейтральнай дзяржавай, «славянскай Швейцарыяй», што на практыцы азначае адмову ад саюзу з Расіяй.
- Гэта рэанімацыя старой "разводкі" ад нацыяналістычнай публікі, якая яшчэ ў пачатку 1990-х гадоў, падчас працэсаў развалу СССР і працэсаў далучэння да нейкай дэмакратыі, распрацоўвала гэтыя канцэпцыі. Што Беларусь можа быць Швейцарыяй, Галандыяй і іншае.
Я думаю, што ўсе гэтыя моманты, якія сёння ў той ці іншай ступені артыкулююцца ў палітычным дыскурсе нашай рэспублікі, не з'яўляюцца новымі і арыгінальнымі. Гэта паўтарэнне ідэалогіі разбурэння беларускай дзяржаўнасці пачатку 1990-х гадоў.
- Каб Беларусь была Беларуссю - не Швейцарыяй, ня Аўстрыяй, а Беларуссю, - якой яна павінна быць?
- Каб Беларусь была Беларусьсю, яна павінна выразна ідэнтыфікаваць сябе як неад'емную частку рускай цывілізацыі. Гэта наша ідэнтычнасць і ментальнасць, мы - частка рускага свету.
Беларусь - гэта і ёсць рускі свет.
Калі мы будзем зыходзіць з іншых крытэрыяў, што беларускі народ - гэта пэўныя балты, што яго гісторыя ляжыць у літвінстве ці ў Крывіі, - то мы станем ісці па шляху разбурэння дзяржаўнасці Беларусі.