Інстытут сацыялогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі апублікаваў дадзеныя сацыялагічнага даследавання аб знешнепалітычных перавагах беларусаў. У адпаведнасці з гэтымі вынікамі, 26,7 працэнтаў рэспандэнтаў хочуць бачыць Беларусь нейтральнай дзяржавай, якая не ўваходзяць ні ў якія саюзы і блокі. Доля прыхільнікаў інтэграцыі ў ЕС і ЕАЭС аднолькавая - па 13,7 працэнтаў. Найбольш многа тых, хто не вызначыўся - 35,8 працэнтаў апытаных.
Ці адлюстроўваюць гэтыя дадзеныя рэальныя грамадскія настроі альбо пажаданні заказчыка (у дадзеным выпадку, беларускай дзяржавы) - пытанне філасофскае. Публічная сацыялогія даўно ператварылася ў інструмент палітычнай барацьбы і канструявання, а не аб'ектыўнага адлюстравання сацыяльнай рэальнасці. Асабліва гэта тычыцца такіх краін, як Беларусь, лімітрофнае становішча якіх спараджае канкурэнцыю і проціборства геапалітычных арыентацый, а ўлада і апазіцыя палярызаваныя і не маюць агульных інтарэсаў.
Замеры грамадскай думкі з нагоды геапалітычных поглядаў рэгулярна публікаваліся і раней, як праўладнымі (Інстытут сацыялогіі НАН, Ecoom), так і апазіцыйнымі (майстэрня Вардамацкага, НІСЭПД) сацыялагічнымі службамі. Палітычная ангажаванасць тых і іншых досыць відавочная. Акрамя таго, апазіцыйныя канторы былі вымушаныя працаваць з-за мяжы, што таксама зніжала давер да публікуемых імі дадзеных.
І калі па ўнутрыпалітычных пытаннях дадзеныя праўладных і апазіцыйных сацыялагічных службаў звычайна істотна адрозніваліся, то ў пытаннях знешняй палітыкі лічбы звычайна аказваліся на здзіўленне падобнымі.
Уласна, апошняе сацыялагічнае апытанне НАН РБ у гэтым плане дастаткова тыповае, ілюструючае прыкладна роўныя долі прыхільнікаў «заходняга» і «ўсходняга» вектараў ў знешняй палітыцы Беларусі. Менавіта такія суадносіны, плюс-мінус, дэманстравалі ўсе сацыялагічныя замеры апошніх гадоў, якія праводзяцца як дзяржаўнымі, так і «незалежнымі» службамі.
Падобная аднадушнасць не павінна здзіўляць. Яна з'яўляецца адлюстраваннем таго своеасаблівага балансу, які ўсталяваўся ў адносінах паміж уладай і апазіцыяй у апошнія гады і быў парушаны толькі палітычным крызісам у жніўні 2020 года.
Калі ва ўнутранай палітыцы празаходняя апазіцыя, пазбаўленая доступу да ўлады, заўсёды крытыкавала беларускі рэжым за аўтарытарызм і недэмакратычнасць, то на знешнепалітычным контуры паміж імі ўсталявалася свайго роду сардэчная згода. Кансэнсусным для ўлады і апазіцыі стала прадстаўленне аб беларускім суверэнітэце як вышэйшай каштоўнасці.
Пры гэтым празаходняя апазіцыя негалосна прыняла дактрыну шматвектарнасці, разумеючы немагчымасць і нават небяспеку рэзкага развароту на Захад і разрыву з Расіяй.
Для абгрунтавання падобнай палітыкі найлепшым чынам падыходзілі апытанні, якія дэманструюць падзеленасць грамадства паміж «заходнім» і «усходнім» вектарамі. Такая сацыялогія таксама спрыяла прасоўванню тэмы нейтралітэту як асновы знешняй палітыкі Беларусі.
Акрамя таго, для празаходніх сілаў параўнальна высокія паказчыкі падтрымкі «расійскага вектару» былі па-свойму выгадныя, паколькі дазвалялі патрабаваць у заходніх спонсараў дадатковага фінансавання для «стрымлівання Расіі» і барацьбы з «рускім светам» у Беларусі.
Яшчэ адной асаблівасцю падобных сацыялагічных выкладак з'яўляецца тое, што яны не публікуюцца проста так і, як правіла, прымеркаваныя да нейкай палітычнай кампаніі.
Такім чынам, пра што ж кажуць дадзеныя, апублікаваныя Інстытутам сацыялогіі НАН Беларусі?
Карціна, намаляваная афіцыйнымі сацыёлагамі, дэманструе ўсё той жа грамадскі запыт на шматвектарнасць і нейтралітэт.
Долі прыхільнікаў «заходняга» і «усходняга» вектараў цалкам аднолькавыя. Гэта, дарэчы, вельмі незвычайна, паколькі як правіла беларускія апытанні дэманструюць хай невялікую, але перавагу прыхільнікаў «руху на ўсход».
Аднак больш за ўсё ў вочы кідаецца перавага прыхільнікаў нейтралітэту, якія не жадаюць далучацца да якога-небудзь палітычнага блоку або саюзу. Яшчэ больш вялікая доля тых, хто не вызначыўся, хоць пры жаданні гэтая нявызначанасць таксама можа быць інтэрпрэтаваная як імкненне да нейтралітэту.
Наколькі гэтыя дадзеныя адлюстроўваюць рэальнасць? Думаецца, пэўная аснова ў іх маецца.
У беларускім грамадстве на сённяшні дзень сапраўды адсутнічае запыт на выразную знешнепалітычную арыентацыю.
Шмат у чым гэта вынік шматгадовай прапаганды шматвектарнасці, сутнасць якой зводзіцца да адмовы ад адназначнага геапалітычнага выбару і балансавання паміж цэнтрамі сілы.
Нельга выключаць, што шырокай падтрымцы нейтралітэту маглі паспрыяць і палітычныя падзеі мінулага года, а таксама роля ў гэтых падзеях знешніх гульцоў.
Падтрымка Расіяй Аляксандра Лукашэнкі, безумоўна, спрыяла расчараванню ў ёй апазіцыйна настроенай часткі грамадства. У той жа час, млявая і нерашучая пазіцыя Захаду таксама не спрыяла росту праеўрапейскіх чаканняў.
Усё гэта магло спрыяць распаўсюджанню перакананасці, што разлічваць на знешнія сілы ва ўрэгуляванні палітычнага крызісу не варта, і беларусам трэба спадзявацца выключна на сябе.
Аднак чаму ж гэтыя лічбы з'явіліся менавіта цяпер?
Дадзеныя Інстытута сацыялогіі з'явіліся неўзабаве пасля сустрэчы Уладзіміра Пуціна і Аляксандра Лукашэнкі, на якой было абвешчана аб узгадненні дарожных карт. Таму лагічна думаць, што гэтае сацапытанне стала часткай інфармацыйнага суправаджэння гэтага працэсу ў Беларусі.
Беларускі бок як бы пасылае сігнал, што не мае намеру ісці далей гэтых вельмі сціплых дамоўленасцей, якія прадугледжваюць гарманізацыю гаспадарчай дзейнасці і не маюць на ўвазе стварэння нейкіх наднацыянальных структур.
Дарэчы, у апытанні НАН РБ Саюзная дзяржава і Расія зусім не згадваюцца як самастойныя суб'екты - гаворка ідзе выключна аб ЕАЭС.
Акцэнт на тэме нейтралітэту вельмі характэрны ў святле дыскусіі наконт паправак у беларускую Канстытуцыю. Чакаецца, што норма аб нейтралітэце, якая існуе ў бягучай рэдакцыі і супярэчыць удзелу Беларусі ў інтэграцыйных і ваенна-палітычных аб'яднаннях на постсавецкай прасторы, будзе выключана. Ва ўсякім выпадку, на карысць адмовы ад канстытуцыйна замацаванага імкнення да нейтралітэту выказаўся сам Аляксандр Лукашэнка.
Аднак у святле агучаных беларускімі сацыёлагамі дадзеных у гэтым пытанні ізноў узнікае інтрыга. Магчыма, імкненне да нейтралітэту ўсё-такі вырашылі пакінуць.
Калі гэта так, то гэта значыць, што Мінск па-ранейшаму імкнецца да аднаўлення ранейшай шматвектарнай гульні, якая была да жніўня 2020 года.
І апеляцыя да грамадскай думкі тут як нельга дарэчы.