Адыходзячы год у Беларусі стаў заканамерным працягам палітычнага крызісу, які выбухнуў пасля прэзідэнцкіх выбараў жніўня 2020-га. Вострая фаза крызісу ў 2021 годзе была пераадолена, і палітычная сістэма Беларусі стабілізавалася, але пры гэтым радыкальна змянілася ў параўнанні са станам да жніўня 2020 года. Гэтыя перамены аказаліся супрацьлеглыя тым, да якіх заклікалі пратэстныя натоўпы, якія выходзілі на вуліцы беларускіх гарадоў пад бел-чырвона-белымі сцягамі.
Разгром заходняй сеткі ўплыву
Галоўным вынікам 2021 года ва ўнутранай палітыцы Беларусі стала радыкальная зачыстка заходняй сеткі ўплыву, якая да жніўня 2020 года адчувала сябе вельмі камфортна.
Пасля таго, як празаходняя «грамадзянская супольнасць» прадэманстравала сваю нелаяльнасць, стаўшы асноўным рухавіком пратэстаў, яе зачыстка стала пытаннем часу.
Далікатны кампраміс, які існаваў паміж уладай і «грамадзянскай супольнасцю» ў рамках шматвектарнай знешняй палітыкі Мінска, быў незваротна разбураны.
Мабыць, самай гучнай і сімвалічнай падзеяй у сувязі з гэтым трэба назваць разгром інфармацыйнага партала tut.by, які з'яўляўся вядучым інфармацыйным рэсурсам і лідэрам грамадскай думкі на працягу многіх гадоў. Фінал гэтага інфармацыйнага гіганта аказаўся імклівым і драматычным.
Інфармацыйны партал спыніў сваё існаванне як эканамічны суб'ект і юрыдычная асоба, а яго сайт з усім архівам публікацый быў ліквідаваны. Рэшткі рэдакцыйнага калектыву tut.by у эміграцыі арганізавалі новы інфармацыйны рэсурс "Зеркало", доступ да якога ў Беларусі абмежаваны.
Услед за tut.by пад больш жорсткае заканадаўства па супрацьдзеянні экстрэмізму трапілі большасць уплывовых празаходніх інфармацыйных рэсурсаў і тэлеграм-каналаў.
Усе гэтыя жорсткія меры, вядома, не прывялі да ліквідацыі празаходняй інфармацыйнай сеткі, але нанеслі па ёй сур'ёзны ўдар і істотна скарацілі магчымасці ўплыву.
Да жніўня 2020 года беларуская дзяржава калі і не падтрымлівала празаходнюю інфармацыйную сетку, то, ва ўсякім разе, ставілася да яе нейтральна-зычліва, што забяспечвала ёй шырокі ахоп і ўплыў.
Па сутнасці, празаходнія рэсурсы фармавалі агульны інфармацыйны і ідэалагічны фон, у якім «варылася» ўсё беларускае грамадства, улічваючы нават самых апалітычных абывацеляў.
Сёння, калі дзяржава жорстка процідзейнічае праззаходнім рэсурсам, іх аўдыторыя сціснулася да самага апазіцыйнага і непрымірыма настроенага сегмента грамадства, у той час як масавы абывацель паступова выходзіць з-пад уздзеяння гэтых інфармацыйных "апрамяняльнікаў". Наступствы такой радыкальнай інфармацыйна-ідэалагічнай трансфармацыі яшчэ да канца не ясныя, іх давядзецца ацаніць у далейшым - пры ўмове, што гэтая тэндэнцыя будзе доўгачасовай і ўстойлівай.
Крызіс шматвектарнасці
Адносна ліберальны ўнутрыпалітычны курс, які так драматычна завяршыўся ў 2020-2021 гадах, быў заснаваны на знешнепалітычнай шматвектарнасці, якую прасоўвала "ліберальнае" крыло беларускай эліты. Як ні дзіўна, "сістэмныя лібералы" на чале з міністрам замежных спраў Уладзімірам Макеем здолелі ўтрымацца на палітычным Алімпе, аднак іх уплыў істотна скараціўся на фоне набіраючага абароты "сілавога" курсу.
Адчайныя спробы ведамства Уладзіміра Макея хаця б часткова адрадзіць ранейшы шматвектарны курс у 2021 годзе не мелі поспеху.
Захад па-ранейшаму не прызнае легітымнасьці вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 2020 года.
Жорсткі ўнутрыпалітычны курс афіцыйнага Мінска таксама не спрыяе адраджэнню шматвектарнасці.
Больш за тое, шэраг падзей толькі садзейнічалі далейшаму пагаршэнню адносін Беларусі і Захаду. Гэта пасадка ў Мінску самалёта Ryanair, на борце якога знаходзіўся апазіцыянер Раман Пратасевіч, а таксама міграцыйны крызіс, які ўзнік на мяжы Беларусі з Літвой і Польшчай і ў арганізацыі якога на Захадзе абвінавачваюць афіцыйны Мінск.
Існуе меркаванне, што абедзве гэтыя падзеі былі інспіраваныя беларускімі ўладамі, каб прымусіць Захад да дыялогу. Аднак калі гэта так, то эфект быў дасягнуты хутчэй супрацьлеглы.
У беларуска-расійскіх адносінах у 2021 годзе, наадварот, назіралася станоўчая дынаміка. Восенню былі, нарэшце, падпісаныя 28 дарожных карт інтэграцыі, размовы аб якіх вяліся з 2019 года, а беларускія ўлады ўпершыню загаварылі аб магчымасці афіцыйнага прызнання расійскай прыналежнасці Крыма.
Ва ўмовах канфрантацыі з Захадам саюз з Масквой стаў для Беларусі фактычна безальтэрнатыўным.
Разам з тым, нельга не адзначыць, што, пабіўшы талеркі ў адносінах з Захадам, Мінск не спяшаецца ў абдымкі Расіі. Падпісанне праславутых дарожных карт можна лічыць поспехам вельмі ўмоўным. Змест гэтых дакументаў па-ранейшаму застаецца публічна не раскрытым, яны не нясуць у сабе палітычнага складніка, ды і перспектывы іх практычнай рэалізацыі не відавочныя.
Тое ж самае з Крымам: яго прызнанне застаецца не больш чым на ўзроўні слоў, без практычных наступстваў, такіх, як аднаўленне прамых транспартных зносін або адкрыццё беларускага афіцыйнага прадстаўніцтва на паўвостраве.
Такім чынам, нават у змяніўшыхся абставінах Мінск застаецца верным сабе і спрабуе прайсці на мяжы, утрымліваючы баланс паміж геапалітычнымі цэнтрамі.
Канстытуцыйная рэформа і Усебеларускі народны сход
У 2021 годзе беларускія ўлады аб'явілі аб канстытуцыйнай рэформе, якая, паводле задумы, павінна паставіць канчатковую кропку ў палітычным крызісе, а таксама падрыхтаваць краіну да транзіту ўлады.
Канстытуцыйны рэферэндум запланаваны на люты 2022 года, аднак праект абноўленай канстытуцыі да гэтага часу не апублікаваны.
Ясна толькі адно: Усебеларускі народны сход (УНС), які быў выключна сімвалічным органам і склікаўся раз у пяць гадоў, атрымае канстытуцыйны статус і можа стаць новым цэнтрам улады.
Аднак якімі будуць ягоныя рэальныя паўнамоцтвы, па-ранейшаму невядома.
Няясна і тое, якім бачыць сваё месца ў абноўленай канфігурацыі ўлады Аляксандр Лукашэнка - ці збіраецца ён заставацца на пасадзе прэзідэнта або саступіць прэзідэнцкае крэсла пераемніку, перамясціўшыся на пасаду старшыні УНС.
Інтрыга захоўваецца і, як відаць, будзе вырашаная ўжо ў новым годзе.
Эканоміка: трывожна, але не крытычна
На фоне еўрапейскіх і амерыканскіх санкцый супраць Беларусі ў 2021 годзе шмат гаварылася аб краху беларускай эканомікі.
Ніякага краху, аднак, не адбылося.
Больш за тое, беларускі ўрад рапартаваў аб найлепшых за апошнія дзесяць гадоў паказчыках.
Эксперты з апазіцыйнага лагера таксама прызнаюць, што справы ў беларускай эканоміцы няхай не бліскучыя, але і далёка не катастрафічныя.
На карысць беларускай эканоміцы адыграў шэраг фактараў. Па-першае, гэта "адскок" пасля падзення ў "кавідным" 2020 годзе. Па-другое, гэта пэўны ажыятажны попыт на беларускую прадукцыю, якую справакавала пагроза санкцыяў.
Нарэшце, самі санкцыі аказаліся «дзіравымі», пакідаючы нямала шчылін для беларускіх вытворцаў.
Відавочна, што ўнутры таго ж ЕС ідзе сур'ёзны супраціў "каштоўнасна матываваным" санкцыям, што, у канчатковым рахунку, абумоўлівае іх палавіністы характар.
Нельга забываць і пра інэрцыйны характар эканамічных працэсаў - у поўнай меры наступствы санкцый могуць праявіцца не адразу. Акрамя таго, шмат што будзе залежаць ад далейшых дзеянняў Захаду: ці працягне ён узмацняць санкцыі, выкарыстоўваючы наяўныя ў яго інструменты фінансава-эканамічнага ціску, і наколькі далёка гатовы зайсці ў гэтай палітыцы.