Культура Культура

Адрынутыя Беларуссю: беларуская апазіцыя ў знешняй і ўнутранай эміграцыі

Крыніца малюнка: wikimedia.org
 

Пасля распаду СССР беларускія нацыяналісты зноў страцілі гістарычны шанец на рэванш, таму што зноў былі адрынутыя беларускім грамадствам. Па меры маргіналізацыі многія апазіцыянеры дайшлі да другаснай эміграцыі з Беларусі, а тыя, што засталіся, дайшлі да ўнутранай эміграцыі, ператварыўшыся ў палітыка-культурнае гета. Пры гэтым нацыяналісты ўнутры Беларусі непарыўнымі прываднымі рамянямі звязаны з палітэмігрантамі, таму што без знешняй падтрымкі яны існаваць не могуць.

Пасля абрання прэзідэнтам Беларусі Аляксандра Лукашэнкі і катастрафічных для беларускага нацыяналізму вынікаў рэферэндумаў аб саюзе з Расіяй і дзяржаўным статусе рускай мовы апазіцыя выйшла з прававога поля, дэ-факта прызнаўшы сваю няздольнасць прыйсці да ўлады з дапамогай выбараў. Нормай палітычных паводзінаў для яе сталі незаконная вулічная актыўнасць, правакацыі і ўсё большае павелічэнне залежнасці ад Захаду па меры скарачэння падтрымкі ўнутры краіны.

Такім чынам ужо ў другой палове 1990-х гадоў эмігранты, якія вярнуліся ў Беларусь пасля вайны, пачалі вяртацца назад - за акіян і ў Заходнюю Еўропу. Разам з імі ўслед рушылі і знакавыя постаці перабудоўчага руху: лідэры Беларускага народнага фронту Зянон Пазняк і Сяргей Навумчык эмігравалі ў ЗША, пісьменніца Святлана Алексіевіч - у Італію і гэтак далей.

Эміграцыя не азначала для гэтых людзей спынення працы па Беларусі - яна азначала актывізацыю гэтай работы на бяспечнай тэрыторыі і ў непасрэднай блізкасці да куратараў і крыніц фінансавання.

Для барацьбы з Лукашэнкам і яго курсам на Захадзе пачалі фармаваць разгалінаваную інфраструктуру беларускай апазіцыі.

Арганізацыйнымі структурамі для апазіцыйнай дзейнасці сталі як старыя арганізацыі палітэмігрантаў (Беларуска-амерыканская асацыяцыя, беларуская рэдакцыя радыё «Свабода»), так і новыя журналісцкія і экспертныя цэнтры, якія прынялі эстафету папярэднікаў. 

Яркі прыклад такой пераемнасці - лонданскі Цэнтр Астрагорскага, заснаваны пры ўдзеле Таварыства беларусаў Вялікабрытаніі, які прыняў на сябе выданне Журнала беларускіх даследаванняў. Цэнтр Астрагорскага пазіцыянуе сябе як «фабрыка думкі» маладых беларусаў, якія атрымалі якасную адукацыю на Захадзе і якія ацэньваюць працэсы ў Беларусі з вышыні засвоеных ведаў. Найбольшую ўвагу цэнтр надае знешняй палітыцы Беларусі, адносінам Мінска з ЕС, стану ўзброеных сіл і эканомікі Беларусі. 

Геаграфічная аддаленасць Цэнтра Астрагорскага ад аб'екта вывучэння з'яўляецца хутчэй выключэннем. У постсавецкі перыяд структуры, якія спецыялізуюцца па Беларусі, аддаюць перавагу размяшчэнню бліжэй да беларускіх межаў.

Дзякуючы гэтаму прынцыпу ў сталіцу беларускай палітэміграцыі ператварыўся прымежны Вільнюс: сталіца Літвы сканцэнтравала найбольш радыкальныя сілы беларускага нацыяналізму і стала цэнтрам ціску на суседні Мінск.

У Вільню пасля выгнання з Мінска пераехалі выгнаныя за падтрымку антыканстытуцыйных дзеянняў апазіцыі аддзялення заходніх аналітычных цэнтраў, якія працуюць на дэмантаж «апошняй дыктатуры Еўропы». Там размясціліся офісы амерыканскіх Нацыянальнага дэмакратычнага інстытута (NDI, які звязаны з Дэмакратычнай партыяй ЗША) і Міжнароднага рэспубліканскага інстытута (IRI, звязаны з Рэспубліканскай партыяй ЗША). Туды ж пераехалі нямецкія структуры, у прыватнасці, Фонд Адэнаўэра (звязаны з кіруючай партыяй Германіі ХДС / ХСС).

Сталіца Літвы стала другім домам для шэрагу беларускіх апазіцыйных партый. Там размясцілі свае аддзяленні Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя, Беларускі народны фронт, грамадская ініцыятыва «Гавары праўду». Многія функцыянеры гэтых арганізацый ездзяць з Вільні ў Мінск фактычна на працу.

Мноства НКА, якія ўгрунтаваліся ў літоўскай сталіцы, адпрацоўваюць заказ на падрыў беларускай дзяржаўнасці кожны на сваім напрамку.

Беларускі навукова-даследчы савет (BRC) арганізуе мерапрыемствы, якія аб'ядноўваюць апазіцыйна настроеных у адносінах да афіцыйнага Мінска экспертаў, дыпламатаў і грамадскіх дзеячаў.

Беларускі дом правоў чалавека (БДПЧ) наступае на «рэжым Лукашэнкі» з праваабарончых пазіцый, распавядаючы пра «зневажанні правоў чалавека» ў Рэспубліцы Беларусь. Акрамя таго, забяспечвае юрыдычную абарону ўдзельнікам вулічных пратэстаў у Мінску.

Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў (BISS) займаецца распрацоўкай альтэрнатыўнай знешняй і ўнутранай палітыкі Беларусі. Прасоўвае ідэі ліберальных рэформаў у эканоміцы і дзяржаўным кіраванні і нейтралітэту ў знешняй палітыцы.

Дом адзінай Беларусі адказвае за каардынацыю і наладжванне сувязей паміж беларускімі палітэмігрантамі.

Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт (ЕГУ) рыхтуе для беларускай апазіцыі змену. У ЕГУ навучаюцца каля 2 тысяч студэнтаў, у асноўным яны ездзяць на вучобу з Мінска. 

Структуры беларускага нацыяналізму развіваюцца і ў іншых краінах НАТА, якія мяжуюць з Беларуссю. Польшча стала зямлёй запаветнай для апазіцыйных СМІ. У Варшаве размясцілася рэдакцыя інтэрнэт-парталу "Хартыя-97", у Беластоку - «Радыё Рацыя»; акрамя таго, апазіцыйныя беларускія журналісты маюць магчымасць пайсці на працу на польскі тэлеканал «Белсат», які вяшчае на Беларусь. Нарэшце, у Польшчы знаходзіцца некалькі дзясяткаў тысяч грамадзян Беларусі, што дазваляе выкарыстоўваць польскую тэрыторыю для экспансіі беларускай апазіцыі ў мессенджерах і сацыяльных сетках.

У Латвіі зарэгістраваны Беларускі інстытут гісторыі і культуры (БІГК), які распаўсюджвае нацыяналістычную версію гісторыі Беларусі, згодна з якой беларусы стагоддзямі ваявалі за незалежнасць з рускімі, а савецкі перыяд быў акупацыяй. Сярод «сяброў» інстытута - онлайн-рэсурсы, якія выстаўляюць Расіі прэтэнзіі на Бранск і Смаленск.

Усе гэтыя эмігранцкія структуры непарыўнымі прываднымі рамянямі звязаныя з апазіцыяй у самой Беларусі, якая існуе і аднаўляецца за кошт знешняга забеспячэння.

Замежная сетка ўплыву цесна пераплецена з ўнутрыбеларускай апазіцыйнай сеткай, якую складаюць некалькі сотняў СМІ, НКА, палітычных партый, ангажаваных журналістаў, блогераў і публічных экспертаў. Гэтыя арганізацыі і асобныя дзеячы ўсе разам, групамі і паасобку адпрацоўваюць некалькі напрамкаў.

Разбурэнне саюза Беларусі з Расіяй і геапалітычная пераарыентацыя Мінска на захад. Гэта ключавая задача для ўсіх структур, якія спецыялізуюцца на міжнародных справах: Цэнтр еўрапейскай трансфармацыі, міжнародны кансорцыўм "Еўрабеларусь», Ліберальны клуб, Інстытут палітычных даследаванняў "Палітычная сфера".

Вулічныя акцыі, якія імкнуцца паказаць масавасць апазіцыі («Дзень волі», «Чарнобыльскі шлях»): Беларускі нацыянальны кангрэс, партыя "Беларуская хрысціянская дэмакратыя» і Кансерватыўна-хрысціянская партыя БНФ.

Вярбоўка прыхільнікаў: «Малады фронт», нацыяналістычны рок-фэст «Наш дзень».

Навязванне грамадству асноўных складнікаў нацыяналістычнага міфа пра гісторыю Беларусі (правапераемнасць з БНР, рэабілітацыя калабарацыяністаў): Рух за свабоду, «Беларускі рух», Аб'яднаная грамадзянская партыя, народны мемарыял "Курапаты".

Барацьба за беларускую мову і культуру метадам барацьбы супраць рускай мовы і культуры: Лятучы ўніверсітэт, таварыства беларускай мовы.

Барацьба з будаўніцтвам Беларускай АЭС: партыя "Зялёныя", Беларуская асацыяцыя журналістаў, НКО «Зялёная сетка».

Выкарыстанне праваабарончага дыскурсу для дыскрэдытацыі беларускай дзяржавы: праваабарончы цэнтр "Вясна", праваабарончы рух «Наш дом», «Прававая ініцыятыва», Цэнтр прававой трансфармацыі Lawtrend, "незалежныя" прафсаюзы.

Уся актыўнасць гэтых змагароў за «еўрапейскую Беларусь» каардынуецца з апазіцыйнымі структурамі за мяжой, а то і напрамую з замежнымі ўрадамі.

Так, Цэнтр еўрапейскай трансфармацыі і кансорцыўм «Еўрабеларусь» цесна звязаны з Цэнтрам Астрагорскага ў Лондане. «Зверка гадзін» лідэраў найстарэйшых нацыяналістычных партый адбываецца на семінарах і форумах у Вільні, «кузняй кадраў» для апазіцыйных арганізацый застаецца ЕГУ, у кампанію святкавання стагоддзя БНР уключыліся амбасада ЗША ў Мінску, Еўрапейская служба знешніх сувязяў, прэзідэнт Польшчы і Сейм Літвы, а кампанія супраць будаўніцтва Беларускай АЭС і навогул вялася беларускімі апазіцыянерамі ў тандэме з літоўскімі ўладамі.

Таму беларускую апазіцыю што ў межах Беларусі, што за яе межамі цяжка лічыць беларускай. Беларусь некалькі разоў у сваёй гісторыі гэтых людзей адрынвала. Сёння нацыяналісты працуюць на разбурэнне краіны, якая іх адрынула, у імя фантому аб нейкай «сапраўднай Беларусі», а на самай справе - у інтарэсах іншых дзяржаў.

Артыкул даступны на іншых мовах: