Хімічная прамысловасць стала першай ахвярай рэкорднага падаражэння газу ў Еўропе. Пастаўшчыкі угнаенняў вымушаныя зачыняць цэлыя заводы - сабекошт іх прадукцыі не пакрывае выдаткі вытворчасці. Аднак гэтыя праблемы абыходзяць бокам «Беларуськалій», які забяспечаны пастаўкамі таннага расійскага газу. Нават знаходзячыся пад санкцыямі ЗША і ЕС, флагман беларускай эканомікі можа разлічваць на рост экспарту і заваёву новых рынкаў збыту.
Беларусь - адзіная краіна ў рэгіёне, якую абыходзіць бокам паліўны крызіс, які бушуе ў Еўропе. Пакуль астатнія партнёры "Газпрома" дамагаліся (і ў выніку дамагліся) больш значнай прывязкі сваіх кантрактаў да спотавых цэнаў, прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка дамовіўся з расійскім калегам Уладзімірам Пуціным аб пастаўках «блакітнага паліва» па фіксаваным тарыфе - 128,5 долараў за тысячу кубаметраў.
Значэнне гэтага кантракту для беларускіх спажыўцоў сёння цяжка пераацаніць. І гаворка ідзе не толькі пра хатнія гаспадаркі.
Адной з галоўных крыніц напаўнення бюджэту Беларусі з'яўляецца экспарт энергаёмістай хімічнай прадукцыі.
«Паводле дадзеных Белстата за 2020 год, на першым месцы стаяць угнаенні - калійныя, азотныя, мінеральныя змешаныя. Яны складаюць каля 10% ад усяго вартаснага аб'ёму экспарту краіны. З іх прыкладна 8,3% займаюць менавіта калійныя ўгнаенні », - адзначае беларускі эканаміст, навуковы дырэктар Даследчага цэнтра ДПМ (даследаванні, прагнозы, маніторынг) Ірына Тачыцкая.
Не выпадкова беларускі хімпрам стаў аб'ектам заходніх санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі. Пасля інцыдэнту з экстраннай пасадкай самалёта Ryanair ў аэрапорце Мінска абмежаванні супраць «Беларуськалія» увялі і ЗША, і Еўрасаюз.
Але нават у гэтых умовах прадпрыемства адчувае сябе значна камфортней, чым многія іншыя вытворцы угнаенняў.
Хімічная прамысловасць першая адчувае на сабе рэкорднае падаражэнне газу. Bloomberg піша, што цэны на некаторыя пажыўныя рэчывы дасягнулі рэкорднага ўзроўню з часоў сусветнага фінансавага крызісу. «Паколькі цэны на ўгнаенні працягваюць расці, фермеры будуць альбо скарачаць нормы ўнясення, альбо цалкам адмаўляцца ад угнаенняў у надзеі на зніжэнне коштаў у будучыні, альбо скарачаць вытворчасць іншых сельскагаспадарчых прадуктаў, каб пакрыць чаканыя вялікія выдаткі», - прагназуе аналітык кампаніі Green Markets Алексіс Максвэл.
Таго ж меркавання прытрымліваецца дырэктар Польскага эканамічнага інстытута Пётр Арак: «Падаражэнне ўгнаенняў пацягне за сабой падаражанне сельскагаспадарчай прадукцыі, у выніку ўзрастуць выдаткі ўсіх хатніх гаспадарак у Еўропе. Мы сутыкнемся не толькі з ростам цэн на электраэнергію і перабоямі ў яе пастаўках, але і з такім павышэннем коштаў на прадукты харчавання, якога ня бывала некалькі дзесяцігоддзяў».
Цэлы шэраг заводаў ужо пацярпелі з-за надмерна высокіх коштаў на газ. У верасні брытанская CF Industries «замарозіла» свае магутнасці ў Білінгэме і ў Інсе (а гэта прыкладна 1,5 мільёнаў тон угнаенняў у год). Нарвежская Yara і нямецкі канцэрн BASF памяншаюць выпуск аміяку, зачыняецца Адэскі прыпартовы завод (АПЗ). Скарачае вытворчасць літоўскі завод азотных угнаенняў Achema.
«Achema ўважліва ўзважвае магчымасці далейшай дзейнасці і карэктуе вытворчы кошык сваіх прадуктаў. З-за склаўшыхся ў цяперашні час няпростых умоў на рынку было прынята рашэнне пасля завяршэння планавага рамонту часова не запускаць адзін з аміячных цэхаў», - заявілі ў кампаніі.
Беларусь гэтыя праблемы абмінаюць. Яе хімпрам атрымлівае канкурэнтную перавагу ў выглядзе таннага расійскага газу, які застанецца танным і ў 2022 годзе (Масква і Мінск ужо дамовіліся аб працягу дзеючага кантракта).
Кошт угнаенняў, наадварот, расце. У бліжэйшыя некалькі месяцаў кіраўніцтва «Беларуськалія» напэўна паспрабуе скарыстацца гэтай сітуацыяй і займець новыя рынкі збыту - тыя, на якіх раней гаспадарылі заходнія кампаніі.
«Варта ўлічваць, што традыцыйна спажыванне беларускіх угнаенняў адбываецца не ў Еўропе. Беларускія прадпрыемствы і еўрапейскія вытворцы угнаенняў канкуравалі за знешнія рынкі (Паўднёвай Амерыкі, Азіі). Цяпер на рынках трэціх краін канкурэнцыя для беларускіх прадпрыемстваў істотна скарачаецца, бо сабекошт вытворчасці ў еўрапейцаў вышэй», - тлумачыць вядучы аналітык Фонду нацыянальнай энергетычнай бяспекі (ФНЭБ) Ігар Юшкоў.
У гэтым кантэксце асаблівую цікавасць для Беларусі ўяўляе Кітай. Нацыянальная камісія па развіцці і рэформам КНР мае намер абмежаваць экспарт фосфарных угнаенняў, каб умацаваць ўласную харчовую бяспеку. Яна ж патрабуе ад нацыянальных кампаній надаваць прыярытэтную ўвагу пастаўкам сыравіны і энергіі айчынным вытворцам угнаенняў.
Самы час беларускім чыноўнікам прамацаць глебу: ці не мае патрэбу Паднябесная ў дадатковых аб'ёмах калія? Ці можна аператыўна арганізаваць гэтыя пастаўкі?
Выступаючы ў верасні на саміце ААН па харчовым сістэмам, міністр замежных спраў Беларусі Уладзімір Макей прыстрашыў свет наступствамі «бяздумнага санкцыйнага ціску». Паводле яго слоў, адсутнасць на сусветным рынку беларускіх калійных угнаенняў прывядзе да значнага зніжэння ўраджайнасці ў сельскай гаспадарцы.
Кіраўнік беларускага МЗС, вядома, перабольшвае: «Беларуськалій» не рызыкуе страціць сваіх асноўных кліентаў, паколькі яны не абавязаны выконваць дырэктывы ЗША.
Некаторыя з іх, вядома, могуць асцерагацца эфекту другасных санкцый.
У Літве ўжо заявілі аб спыненні транзіту беларускіх угнаенняў праз Клайпедскі порт.
Гэта павінна адбыцца ў снежні, калі скончыцца ліцэнзія Мінфіна ЗША на згортванне здзелак з удзелам «Беларуськалія». Фармальна санкцыі Вашынгтона распаўсюджваюцца толькі на «U. S. persons »(амерыканскіх асоб), але літоўцы ад граху далей вырашылі прытрымлівацца рэкамендацый сваіх заакіянскіх куратараў.
Ці зробяць тое ж самае імпарцёры угнаенняў з Індыі, Кітая, Бразіліі? Пытанне рытарычнае: цана адмовы ад супрацоўніцтва з «Беларуськаліем» для іх надмерна высокая. Асабліва цяпер.
Газавы крызіс 2021 года павінен пайсці на карысць расійска-беларускім адносінам.
Мінск у чарговы раз пераканаўся: няпростае, але канструктыўнае супрацоўніцтва з «Газпромам» куды больш выгадна, чым любыя магчымыя альтэрнатывы. Таму ж «Беларуськалію» яно дазваляе з упэўненасцю глядзець у будучыню нават ва ўмовах санкцыйнага ціску Захаду. Суседняй Украіне, наадварот, не патрэбныя ніякія санкцыі, каб спыніць працу Адэскага прыпартовага завода - досыць «энергетычнай незалежнасці» ад Расіі.
Аляксей Ілляшэвіч