- Спадар Зубец, тавараабарот паміж Расіяй і Беларуссю ў мінулым годзе павялічыўся на 12,61% у параўнанні з 2017 годам. На Ваш погляд, што абумоўлівае рост гэтага паказчыка?
- Большая частка экспарту Расіі ў Беларусь прыпадае на паліўна-энергетычныя тавары. Адбыўся рост цаны на нафту, адпаведна, у грашовым вылічэнні экспарт Расіі ў Беларусь вырас. Але калі мы возьмем натуральныя вылічэнні (г.зн. рост у адзінках: тонах, кубаметрах газу), то рост будзе значна менш, чым у грашовым вылічэнні.
Большая частка росту, які мы ўбачылі, забяспечана фінансавым складнікам - павелічэннем кошту расійскага экспарту. Тое ж самае тычыцца імпарту з Беларусі. Там таксама ёсць і павелічэнне ў намінальным вылічэнні - у тонах, грамах, штуках, - і цэнавы рост. Але ў намінальным вылічэнні рост значна менш, чым у грашовым.
Акрамя таго, у мінулым годзе Беларусь стала пунктам рээкспарту расійскага вугалю на Украіну. Непасрэдна ў Расіі Украіна нічога не закупае, затое купляе ў Беларусі расійскі вугаль.
Аб'ём вугалю, які Беларусь экспартуе на Украіну, вырас ледзь не ў 500 разоў. Гэты транзітны складнік таксама трэба ўлічваць.
- Гэта значыць рост тавараабароту не абумоўлены ростам эканомікі Расіі і Беларусі?
- Чаму ж? У грашовым складніку ёсць павелічэнне рэальных даходаў насельніцтва Беларусі і Расіі. Эканоміка ў абедзвюх краінах на ўздыме. Расце ВУП, адпаведна, расце патрэба ў тых ці іншых таварах.
У росту, акрамя чыста грашовага складніка, ёсць яшчэ аснова, звязаная з рэальным павелічэннем попыту на расійскія тавары ў Беларусі і на беларускія тавары ў Расіі, якая вызначаюцца плацежаздольнасцю насельніцтва.
Аб'ём тавараабароту трэба раскладваць на наступныя складнікі: грошы, рээкспарт, рост плацежаздольнасці насельніцтва і бізнес. І па ўсіх складніках мы бачым рост.
- Як выглядае структура тавараабароту Расіі і Беларусі? Што з'яўляецца асноўнымі артыкуламі гандлёвых адносін паміж краінамі?
- Расійскі экспарт у Беларусь - гэта нафта, газ, паліва. Маецца таксама прадукцыя машынабудавання. Далей ідуць розныя дробязі або, прасцей кажучы, шырспажыў.
Экспарт Беларусі зводзіцца да прадуктаў нафтаперапрацоўкі. Другі артыкул беларускага экспарту - гэта хімія, перш за ўсё - калійныя ўгнаенні, якія экспартуюцца па ўсім свеце. Трэці артыкул - харчовыя тавары, як гатовыя, так і сыравіна для іх вытворчасці. Мяса, малако, алей і гэтак далей. Ёсць садавіна і гародніна, але гэтага не вельмі шмат.
Даволі вялікі аб'ём складае машынабудаўнічая прадукцыя.
Беларусы прадаюць у Расію рухавікі, запчасткі для іх, помпы, катлы, турбіны - даволі вялікі спектр прадукцыі машынабудавання.
Гандаль паміж нашымі краінамі з'яўляецца вельмі дыверсіфікаваным, там шмат розных артыкулаў, звязаных з тэкстыльнай, гарбарнай прадукцыяй і гэтак далей. Даволі шмат бытавой тэхнікі.
Але асновай з'яўляюцца нафта, газ і паліва, якія Беларусь потым перапрацоўвае на сваіх нафтаперапрацоўчых заводах у нафтапрадукты.
Частка вяртаецца ў Расію, частка прадаецца на Украіну. Адсюль 70% нафтапрадуктаў расійскага паходжання на ўкраінскім рынку. Беларусь экспартуе іх у Літву, Польшчу, Латвію і іншыя краіны ЕС.
У Беларусі даволі шырокая структура гандлёва-эканамічных сувязяў. Але на Расію прыпадае больш за палову знешняга гандлёвага абароту краіны.
На другое месца сярод гандлёвых партнёраў Беларусі выйшаў Кітай. За кошт гандлёвых адносін з ім і кітайскіх інвестыцый Беларусь спрабуе дыверсіфікаваць уласную эканоміку і атрымаць новыя рынкі збыту і магчымасці для нарошчвання экспарту.
Для Кітая Беларусь цікавая як тэрыторыя, на якой ён можа замацавацца і выкарыстаць для далейшай экспансіі як у Еўропу, так і ў Расію.
- Як адрозніваецца структура тавараабароту паміж Расіяй і Беларуссю ад структуры тавараабароту паміж Беларуссю і краінамі Еўрасаюза?
- Я не бачу сур'ёзных адрозненняў паміж структурай тавараабароту Беларусі з ЕС і Беларусі з Расіяй. Усё зводзіцца прыкладна да тых жа пазіцый: прадукцыя нафтаперапрацоўкі, хімія, харчовая прадукцыя і гэтак далей.
Але на краіны Еўрасаюза прыпадае больш прадукцыі перапрацоўкі сыравіны, а на Расію - больш высокая доля шырспажыву і машынабудаўнічай прадукцыі.
Калі кажуць, што Беларусь жыве за кошт Расіі, гэта не зусім так.
Гандаль з Беларуссю для Расіі прафіцытны. Расія атрымлівае ад Беларусі больш грошай за продаж сваіх тавараў, чым адпраўляе назад за беларускія тавары. Гэты дэфіцыт Беларусь кампенсуе за кошт перапродажу ўласных рэсурсаў, угнаенняў, прадукцыі хімічнай прамысловасці, нафты на рынку Еўрапейскага саюза.
Ніводная постсавецкая дзяржава пакуль не навучылася прадаваць сваю прамысловую прадукцыю на рынку Еўрасаюза.
- Як паўплывалі антырасійскія санкцыі ЕС і адказнае харчовае эмбарга Расіі на гандлёвыя адносіны Расіі і Беларусі?
- Станоўча. Беларусь планавала выкарыстоўваць сваю тэрыторыю для рээкспарту ў Расію літоўскай малочнай прадукцыі, польскіх яблыкаў, нарвежскай рыбы пад сваімі маркамі.
На тэрыторыі Беларусі ёсць цэлы шэраг вытворчасцяў, якія разлічаны на набыццё той жа самай харчовай сыравіны ў ЕС, яе перапрацоўку і адпраўку ў Расію. Калі ім кажуць, што яны проста гуляюць у пераклейванні этыкетак, беларускія эканамісты прызнаюць, што такія выпадкі былі: беларускія мідыі, вустрыцы і гэтак далей.
Але, з іншага боку, ёсць цэлы сегмент беларускай эканомікі, які разлічаны на вытворчасць гатовай харчовай прадукцыі з сыравіны, якая пастаўляецца з ЕС. Гэты сегмент нельга разглядаць у якасці эканомікі абыходу санкцый.
Што тычыцца гісторыі з антырасійскімі санкцыямі, для беларускай эканомікі гэта велізарны плюс.
Напрыклад, была ж выдатная гісторыя з забаронай Украінай авіяцыйных стасункаў з Расіяй. Зараз украінцы і расіяне лётаюць праз Беларусь. Выдатна працуе кампанія «Белавія», якая арганізуе стыкоўныя рэйсы. Прылятае самалёт з Масквы, і тут жа ляціць самалёт у Кіеў. Вельмі зручна.
Узгадаем гісторыю з транзітам, калі расійскія аўтамабілі захрасалі на ўкраінскай тэрыторыі. Грузапаток быў пераарыентаваны на Беларусь, якая стала транзітным калідорам.
Украінскі крызіс пацягнуў за сабой уцёкі бізнесу з Украіны ў Беларусь.
Ёсць адна хваля мігрантаў з Украіны ў Расію, іншая - у Польшчу і далёкае замежжа, а яшчэ ёсць хваля людзей, якія пераязджаюць на тэрыторыю Беларусі і пачынаюць весці там свой бізнес.
- Украінцам выгадна весці бізнес у Беларусі?
- Паглядзіце, якія выгадныя ўмовы Лукашэнка стварыў для «айцішнікаў». Для вядзення такога бізнесу прадугледжаны спецыяльныя падатковыя льготы, якія дазваляюць плаціць неверагодна нізкія падаткі. Гэта спрыяла таму, што многія айцішнікі, якія працавалі на Украіне, перабраліся ў Беларусь. І сёння Мінск - гэта адзін з вядучых цэнтраў IT-індустрыі.
Ёсць яшчэ гісторыя з транзітам газу праз Украіну, які будзе зачынены, калі Расія і Украіна не дамовяцца. Гэта значыць, што тыя нафтаправоды і газаправоды, якія пракладзены праз тэрыторыю Беларусі, будуць працаваць з падвышанай нагрузкай, што прынясе даходы бюджэту. Для Беларусі гэта суцэльныя плюсы - як палітычныя, так і эканамічныя.
З іншага боку, трэба разумець, што крызіс калісьці скончыцца. Самалёты нарэшце пачнуць лётаць наўпрост - з Масквы ў Кіеў. Беларусам трэба думаць, як яны будуць кампенсаваць гэтыя выпадаючыя прыбыткі, калі крызіс у адносінах паміж Расіяй і Украінай пойдзе на спад.
- Ці вялікая залежнасць беларускай эканомікі ад Расіі?
- Яна практычна абсалютная. Той беларускі эканамічны цуд, які мы назіралі за апошнія дваццаць гадоў, у значнай ступені дасягнуты за кошт датацый, танных рэсурсаў, таннай нафты, якія яны куплялі са значнай зніжкай.
Была датацыя на дзясяткі мільярдаў долараў за кошт расійскага бюджэту.
Калі б не яна, то ў Беларусі маглі б здарыцца другая Украіна і поўны развал. Гэта адбылося б яшчэ ў дзевяностыя гады.
Прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка як цвярозы і дальнабачны палітык пабудаваў правільныя адносіны з Расіяй і забяспечыў падтрыманне ўзроўню жыцця на тэрыторыі Беларусі. У краіне даволі высокія зарплаты - каля 400 долараў. Гэта добрыя грошы, улічваючы цэны і камунальныя тарыфы.
Так, яны некалькі ніжэй, чым у Расіі, дзе заробкі складаюць 600-700 долараў, але значна вышэй, чым у суседняй Украіне. Узровень развіцця медыцыны ў Беларусі нашмат вышэйшы, чым у некаторых суседніх дзяржавах. Нездарма многія расіяне ездзяць у Беларусь лячыцца.
Але падтрыманне беларускага эканамічнага цуду і беларускай сацыялістычнай эканомікі, якая мала змянілася ў параўнанні з познім Савецкім Саюзам, адбываецца за кошт інтэграцыі беларускай эканомікі ў расійскую.
Тыя тэндэнцыі, якія мы зараз бачым, калі Лукашэнка заяўляе, што ён гатовы да далейшай інтэграцыі з Расіяй, - гэта следства разумення таго, што без расійскай эканомікі падтрымліваць нармальны ўзровень дабрабыту ў краіне будзе немагчыма.
Атрымаліся сіямскія блізняты. Магчымасць эканамічнага разводу паміж Расіяй і Беларуссю была страчана яшчэ ў дзевяностыя гады.
Сёння гэты развод для Беларусі немагчымы без вялікіх эканамічных страт.Лукашэнка як чалавек недурны гэта выдатна разумее. Адсюль узнікаюць праекты па далейшай інтэграцыі, таму што без яе беларускае грамадства і эканоміка жыць не могуць.