У Сочы завяршылася сустрэча прэзідэнтаў Расіі і Беларусі Уладзіміра Пуціна і Аляксандра Лукашэнкі. Як звычайна, гутарка двух лідэраў задоўга да свайго пачатку абрасла масай чутак і здагадак. Ад яе чакалі нейкага прарыву: хтосьці з надзеяй, а хтосьці з трывогай. Для прыхільнікаў саюза Беларусі і Расіі кожная такая сустрэча звязаная з чаканнямі, што два лідэры нарэшце змогуць зрушыць інтэграцыйны працэс з месца і агучаць выразны план дзеянняў. Патэнтаваныя абаронцы беларускай незалежнасці, наадварот, кожны раз чакаюць, што «Лукашэнка здасць Пуціну суверэнітэт». І кожны раз ні надзеі, ні страхі не апраўдваюцца.
Сенсацыі не адбылося
Кожная сустрэча прэзідэнтаў праходзіць прыкладна ў адным фармаце: доўгія зносіны за зачыненымі дзвярыма, скупыя публічныя каментары і нефармальная праграма, закліканая падкрэсліць дружалюбны характар адносін як краін, так і іх лідэраў. І кожны раз у сухім астатку гэтых сустрэч застаюцца ў лепшым выпадку чыста тэхнічныя дамоўленасці па тактычных пытаннях накшталт прадастаўлення чарговага крэдыту беларускаму боку.
Вось і ў гэты раз не адбылося нічога сенсацыйнага. Прэзідэнты выказалі задаволенасць узроўнем двухбаковых адносін і дамовіліся далей умацоўваць інтэграцыю. Паводле слоў Аляксандра Лукашэнкі, з 31 дарожнай карты няўзгодненымі засталіся шэсць ці сем.
Зрэшты, заявы аб няўзгодненых ці то двух-трох, ці то шасці-сямі дарожных картах гучаць ужо не першы год, а самі карты па-ранейшаму пакрытыя завесай таямніцы і не паказваюцца грамадскасці.
Непразрыстасць інтэграцыйнага працэсу застаецца фірмовай рысай беларуска-расійскіх адносін, і тут нічога прынцыпова не мяняецца.
Спачатку трансфер ўлады, потым інтэграцыя?
Павышаная цікавасць да сустрэчы беларускага і расійскага лідэраў абумоўленая палітычным крызісам, які пачаўся ў Беларусі пасля прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня мінулага года.
Гэты крызіс скалануў асновы асноў не толькі палітычнага рэжыму ўнутры Беларусі, але і беларуска-расійскіх адносін.
Нягледзячы на знешнюю стабілізацыю абстаноўкі ў рэспубліцы і захаванне статус-кво, цалкам відавочна, што так, як раней, ужо не будзе, і цяперашняе зацішша з'яўляецца толькі часовай прадышкай перад непазбежнымі зменамі.
Палітычны крызіс паказаў, што пытанне трансферу ўлады ў Беларусі не толькі наспела, але і пераспела. Прычым пытанне гэтае важнае не толькі для самой Беларусі, але і для Расіі, бо ад таго, хто будзе займаць кіруючыя кабінеты ў Мінску, залежыць не толькі лёс Саюзнай дзяржавы, але і агульны геапалітычны расклад ва Усходняй Еўропе.
Для Крамля стаўкі ў беларускай гульні асабліва вялікія, таму Масква зацікаўленая ў кіраванай перадачы ўлады ў Беларусі з захаваннем існуючых двухбаковых дамоўленасцей і абавязацельстваў.
Праблема заключаецца ў тым, што ўся сістэма двухбаковых адносін фактычна трымаецца на асабістых дамоўленасцях двух лідэраў. Менавіта таму для далейшага лёсу беларуска-расійскіх адносін крытычна важна, хто канкрэтна будзе знаходзіцца на чале беларускай дзяржавы ў бліжэйшыя гады.
Расія ў сваёй палітыцы на постсавецкай прасторы традыцыйна рабіла стаўку на ўзаемаадносіны з кіруючымі рэжымамі і асабістыя дамоўленасці з лідэрамі. Гэты шлях, найбольш просты і найменш затратны ў кароткатэрміновай перспектыве, у стратэгічным плане можа прывесці да сур'ёзных пройгрышаў.
Як гэта бывае, наглядна прадэманстравала Украіна.
Любыя дамоўленасці аднамаментна ператвараюцца ў нішто, калі лідэр, з якім дамаўлялася Масква, губляе ўладу.
Менавіта таму вулічныя хваляванні ў постсавецкіх краінах, якія ставяць пад пагрозу кіруючыя рэжымы, становяцца для Крамля сапраўднай катастрофай. Бо за межамі уладных кабінетаў расійскі ўплыў імкнецца да нуля, а грамадзянская супольнасць і пратэстная вуліца аказваюцца працятымі заходнімі структурамі ўплыву, якія нязменна ўзносяць ва ўладу антырасійскіх палітыкаў.
І калі ў Цэнтральнай Азіі ці Закаўказзе, дзе ўплыў Захаду адносна невялікі і ўраўнаважваецца іншымі цэнтрамі сілы, вулічныя бунты далёка не заўсёды завяршаюцца прыходам празаходніх сілаў, то для заходняга флангу былога СССР, куды ўваходзіць і Беларусь, гэта практычна «жалезны» закон.
Падтрымка Крамлём Аляксандра Лукашэнкі была накіравана на недапушчэнне гэтага негатыўнага сцэнара ў Беларусі.
У той жа час для Масквы важна забяспечыць пераемнасць палітычнага курсу афіцыйнага Мінска і пазбегнуць непрыемных сюрпрызаў ў будучыні, калі змена ўлады ўсё-такі адбудзецца.
Таму ў беларуска-расійскіх адносінах на першы план выходзіць пытанне не паглыблення інтэграцыі, а забеспячэння трансферу улады ў Беларусі і канстытуцыйнай рэформы, якая пройдзе не па сцэнары разагрэтай нацыяналістычнымі лозунгамі вуліцы, але дапаможа прыйсці да ўлады новаму пакаленню кіраўнікоў, здольных як задаволіць грамадскі запыт на перамены, так і захаваць пераемнасць курсу ў беларуска-расійскіх адносінах.
Новы крэдыт?
Акрамя палітычнага трансферу, перад Аляксандрам Лукашэнкам стаіць праблема падтрымкі сацыяльна-эканамічнай стабільнасці ў рэспубліцы. Эканоміка Беларусі падвяргаецца ўзрастаючым рызыкам: з-за заходніх санкцый працаздольнасць структураўтваральных беларускіх прадпрыемстваў апынулася абмежаванай, а інвестары, спалоханыя палітычнай нестабільнасцю, сыходзяць.
У гэтых умовах Расія становіцца фактычна безальтэрнатыўнй крыніцай фінансавай дапамогі.
Невыпадкова напярэдадні візіту Аляксандра Лукашэнкі ў Сочы ў Мінску ўпарта цыркулявалі чуткі аб выдзяленні новага расійскага крэдыту ў памеры 3 мільярдаў долараў. Натуральна, беларуская апазіцыя не магла не прадставіць меркаваную фінансавую дапамогу як падтрымку Расіяй рэжыму Лукашэнкі.
Вядомая актывістка Вольга Карач нават запісала відэазварот, у якім, не саромеючыся ў выразах, абвясціла Уладзіміру Пуціну ультыматум, што ў выпадку вылучэння фінансавых сродкаў Лукашэнке яны не будуць вернутыя новымі ўладамі Беларусі, а сама рэспубліка пры першай жа магчымасці разарве ўсе адносіны з Расіяй і сыдзе на Захад.
Што ж, пра новыя пазыкі для Беларусі падчас сустрэчы прэзідэнтаў нічога сказана не было.
Хоць наўрад ці гэта неяк звязана з пагрозамі Карач. Нельга выключаць, што Масква паспрабуе выкарыстаць фінансавы інструмент як спосаб заахвоціць Лукашэнку перайсці ад дэкларацый аб намерах да рэальных крокаў у бок канстытуцыйнай рэформы.