Інтрыга апошніх двух гадоў беларуска-расійскіх адносін вырашылася: 28 праграм інтэграцыі падпісаныя на пасяджэнні Вышэйшага дзяржсавета Саюзнай дзяржавы, якое прайшло 4 лістапада. Нягледзячы на тое, што напярэдадні атмасфера ў адносінах паміж Масквой і Мінскам была далёкая ад ідылічнай, дакументы былі падпісаныя, а лідэры дзвюх краін пастараліся стварыць максімальна дружалюбную і нязмушаную абстаноўку. Тым не менш, большасць назіральнікаў сыходзяцца ў меркаванні, што падпісанне гэтых дакументаў ці наўрад прынясе нейкі прарыў у інтэграцыйным працэсе. Што дазваляе так думаць?
Перспектывы інтэграцыі па-ранейшаму туманныя
Сам тэкст інтэграцыйных праграм па-ранейшаму не апублікаваны, і аб іх можна меркаваць толькі па кароткім сінопсісе, які быў абнародаваны ў верасні. Даступны тэкст мае шмат расплывістых фармулёўак, такіх, як «гарманізацыя» тых ці іншых сфер сацыяльна-эканамічнага жыцця Беларусі і Расіі. Трактаваць іх можна вельмі шырока, як па змесце, так і па тэрмінах выканання. Гэта, у сваю чаргу, стварае ўсе перадумовы для чарговых зацягванняў і правалок інтэграцыйнага працэсу, а таксама для чарговых канфліктаў з нагоды таго, што мае на ўвазе тая ці іншая «гарманізацыя».
Між тым, першапачаткова інтэграцыйныя праграмы задумваліся якраз для таго, каб зняць усе недаказанасці і нявызначанасці і прапанаваць дакладны план дзеянняў па далейшай інтэграцыі. Уласна, менавіта таму інтэграцыйныя праграмы першапачаткова зваліся дарожнымі картамі.
Вядома, варта дачакацца публікацыі поўнага тэксту інтэграцыйных праграм, перш чым рабіць канчатковыя высновы, аднак складваецца ўражанне, што цалкам адысці ад размытасці і шматзначнасці фармулёвак так і не атрымалася. А гэта, у сваю чаргу, азначае, што фундаментальныя супярэчнасці наконт бачання інтэграцыйных працэсаў не ліквідаваныя, і бакі выйшлі на падпісанне дакументаў, у значнай ступені каб проста захаваць твар, а не прадэманстраваць рэальны прагрэс у адносінах.
На карысць гэтага ўскосна гаворыць і адмова ад палітычнага складніка інтэграцыйных праграм. Абраная формула "эканоміка без палітыкі", на паверку вельмі супярэчлівая, паколькі глыбокае эканамічнае збліжэнне немагчыма без агульных ідэалагічных і палітычных арыенціраў. У канчатковым рахунку, эканамічная інтэграцыя – гэта таксама прадукт палітычнай волі, і калі такой волі не назіраецца, то з прасоўваннем нават эканамічных дамоўленасцей будуць узнікаць праблемы.
Такім чынам, са змястоўным бокам інтэграцыйных праграм і перспектывамі іх рэалізацыі ўсё па-ранейшаму дастаткова туманна.
Таму многія назіральнікі засяродзіліся на знешнім баку перагавораў, спрабуючы разгледзець у ім нейкія скрытыя сігналы і знакі.
Так, беларускія апазіцыйныя эксперты, якіх апытаў прызнаны ў Беларусі экстрэмісцкім партал "Люстэрка" (былы tut.by), звярнулі ўвагу на віртуальны характар Вышэйшага дзяржаўнага савета, які праходзіў у фармаце відэаканферэнцыі, а не ў вочнай форме ў Мінску, як меркавалася першапачаткова. На іх думку, гэта сведчыць аб жаданні Масквы "паставіць на месца" Лукашэнку і паказаць, хто на самой справе з'яўляецца гаспадаром сітуацыі. Пры гэтым апазіцыйныя эксперты сыходзяцца ў меркаванні, што чакаць прарыву ў сферы беларуска-расійскага інтэграцыйнага будаўніцтва не варта.
Зноў крымскае пытанне
Таксама звярнула на сябе ўвагу "крымская" тэма, якая неаднаразова ўсплывала падчас ВДС. Гэта было звязана з тым, што Уладзімір Пуцін выйшаў на сувязь са сваім беларускім калегам з Севастопаля. Натуральна, гэта не магло не спарадзіць размоваў на тэму беларускай пазіцыі наконт прызнання расійскай прыналежнасці Крыма. Больш за тое, на думку некаторых назіральнікаў, гэта было ні што іншае, як форма ціску на афіцыйны Мінск з боку Расіі.
Зрэшты, ніякай няёмкасці з-за гэтага не ўзнікла. Больш за тое, Аляксандр Лукашэнка ахвотна падхапіў "крымскую" тэму, павіншаваўшы жыхароў паўвострава з Днём народнага адзінства, і нават "паскардзіўшыся", што Уладзімір Пуцін не запрасіў яго ў Крым.
Крымскае пытанне атрымала працяг і пасля завяршэння ВДС. На словы Лукашэнкі адрэагавала беларускае зямляцтва ў Крыме, якое запрасіла беларускага прэзідэнта прыняць удзел у памятных мерапрыемствах у гонар 130-годдзя беларускага паэта Максіма Багдановіча, які памёр і пахаваны ў Ялце.
Пазней на тэму прызнання Крыма выказаўся дэпутат беларускага Нацыянальнага сходу Андрэй Савіных, паводле якога, Мінск ужо прызнаў расійскую прыналежнасць Крыма дэ-факта і дэ-юрэ, хаця і не рабіў з гэтай нагоды публічных заяў.
Усе гэтыя выказванні і заявы па-свойму беспрэцэдэнтныя - афіцыйны Мінск сапраўды ніколі не быў такім блізкім да публічнага прызнання расійскага статусу Крыма. Асабліва красамоўныя словы самога Лукашэнкі, які павіншаваў крымчан з расійскім святам і заявіў аб гатоўнасці асабіста прыехаць у Крым.
Зрэшты, пакуль гэта не больш за рыторыку. Беларускі лідэр вядомы сваім уменнем казаць тое, што ад яго хочуць пачуць суразмоўцы. Відавочна, што аб рэальным прызнанні Крыма Беларуссю можна будзе гаварыць толькі тады, калі з паўвостравам будуць адноўлены прамыя транспартныя зносіны. Аб такой магчымасці Аляксандр Лукашэнка гаварыў яшчэ летам, аднак рэальных зрухаў у гэтым напрамку пакуль не было.
Кансерватыўны сцэнарый
Вынікі Вышэйшага дзяржсавета дазваляюць казаць аб тым, што ў беларуска-расійскіх адносінах узяў верх кансерватыўны сцэнар. Дарожныя карты стануць той рамкай, унутры якой будзе прасоўвацца беларуска-расійская інтэграцыя - настолькі, наколькі гэта магчыма.
Адмова ад фарсіравання інтэграцыйных працэсаў на дадзеным этапе задавальняе і Маскву, і Мінск. Расія не бачыць пагрозы сваім геапалітычным пазіцыям у Беларусі: гэтаму садзейнічае як ізаляцыя беларускага рэжыму з боку Захаду, так і нежаданне самога Захаду павышаць стаўкі ў беларускай гульні. ЗША ў большай ступені сканцэнтраваныя на супрацьстаянні з Кітаем, а ў ЕС хапае галаўнога болю з-за Польшчы і Венгрыі, ды і высокія цэны на газ вымушаюць еўрапейцаў быць больш асцярожнымі ў адносінах з Масквой.
Бягучы статус-кво камфортны для Крамля, і фарсіраванне беларускага пытання на гэтым этапе можа выклікаць непатрэбнае абвастрэнне з Захадам.
Для беларускага боку такая сітуацыя таксама камфортная, дазваляючы заставацца ў "шэрай зоне" на геапалітычным памежжы, не робячы нейкага адназначнага выбару і абмяжоўваючыся мінімальнай колькасцю саступак у пытаннях інтэграцыі з Расіяй. Па сутнасці, гэта ўсё тая ж шматвектарнасць, хай і ў значна ўсечаным выглядзе.
Іншае пытанне, што геапалітычная кан'юнктура зменлівая, і гэтакае камфортнае становішча ці наўрад пратрымаецца доўга.