Адносіны Беларусі з краінамі Захаду са жніўня 2020 году па сённяшні дзень становяцца ўсё горш. Беларускае МЗС скарачае дыпламатычную прысутнасць у недружалюбных Мінску краінах і ўступае ў публічныя пікіроўкі з Дзярждэпам ЗША. Прэзідэнт краіны Аляксандр Лукашэнка абяцае «набіць морду» палякам, якія ўмешваюцца ва ўнутраныя справы Беларусі. У дадатак падкантрольная ЗША і ЕС Украіна адмовілася ад перамоваў па Данбасу на мінскай пляцоўцы на той падставе, што Беларусь з'яўляецца «халуём Расеі». Ці азначае гэта, што на палітыцы геапалітычнага лавіравання Лукашэнкі паміж Усходам і Захадам пастаўлена кропка? Не варта спяшацца з такой высновай.
Кіраўнік МЗС Беларусі Уладзімір Макей анансаваў «аптымізацыю» апарата Міністэрства. У прыватнасці, гаворка ідзе аб скарачэнні дыпламатычнага прадстаўніцтва Беларусі ў шэрагу краін. Пра якія менавіта краіны ідзе размова, не ўдакладняецца. У самім Міністэрстве гэта называюць тэхнічным і руцінным мерапрыемствам і тлумачаць меркаванае закрыццё пасольстваў адсутнасцю эканамічнай аддачы ад іх дзейнасці. Акрамя таго, па словах Макея, паралельна будзе адбывацца нарошчванне беларускага дыпламатычнага прадстаўніцтва ў іншых краінах, у першую чаргу ў Азіяцка-Ціхаакіянскім рэгіёне.
Нягледзячы на запэўніванні аб тэхнічным характары гэтых перастановак, цяжка не ўбачыць у гэтым палітычны падтэкст.
Не выклікае сумнеў, што скарачацца будуць у першую чаргу дыпламатычныя прадстаўніцтвы ў заходніх краінах, адносіны з якімі ў Беларусі пасля леташніх прэзідэнцкіх выбараў апынуліся глыбока сапсаванымі.
На карысць гэтага гаворыць яшчэ адно нечаканае рашэнне ўладаў - аб спыненні вяшчання тэлеканала «Еўраньюс» на тэрыторыі Беларусі. Фармальнай прычынай гэтага стала парушэнне заканадаўства аб рэкламе, аднак складана не западозрыць, што сапраўдная прычына ў інфармацыйнай палітыцы канала, якую беларускія ўлады палічылі недружалюбнай.
Усе гэтыя падзеі ў чарговы раз ставяць пытанне пра перспектывы адносін Беларусі і Захаду. Ці з'яўляецца цяперашні разрыў доўгатэрміновым, або гэта сітуацыйная з'ява, і праз год ці два ўсё вернецца прыкладна да таго, што было да 9 жніўня 2020 году?
Чаго хочуць ад Беларусі на Захадзе?
У карысць таго, што пахаладанне ў адносінах Беларусі з Захадам можа быць часовым, кажа тое, што заходнія краіны адрэагавалі на беларускі палітычны крызіс вельмі вяла. Нягледзячы на знешне салідарнае асуджэнне дзеянняў беларускіх уладаў пасля прэзідэнцкіх выбараў, а таксама фармальнае непрызнанне іх вынікаў, ніякіх рэальных дзеянняў, здольных нанесці беларускаму рэжыму колькі-небудзь істотны ўрон, прадпрынята не было.
Палітыка санкцый, уведзеных у дачыненні да Мінска, застаецца досыць мяккай, каб беларуская эканоміка адчувала сябе параўнальна нядрэнна. Гэта, у сваю чаргу, забяспечвае стабілізацыю кіруючага рэжыму, які адчувае сябе цалкам ўпэўнена на фоне амаль згаслага пратэсту. Надзеі апазіцыі на «гарачую вясну» відавочным чынам праваліліся, а пратэстныя настроі сышлі ў глыбокае падполле.
Стабілізацыя палітычнай сістэмы на ўмовах, выгадных кіруючаму рэжыму, - шмат у чым заслуга вельмі ўмеранай рэакцыі Захаду на падзеі ў Беларусі.
Чаму ж Захад апынуўся не гатовы даць рашучы бой "апошняй дыктатуры Еўропы"?
У дачыненні да Беларусі на Захадзе ўзаемна змагаюцца дзве лініі. Першая - радыкальная лінія «буры і націску», накіраваная на фарсіраванае зрушэнне рэжыму Аляксандра Лукашэнкі і «дэмакратызацыю» Беларусі з прывадам да ўлады «еўрапейскі арыентаваных» сілаў. Другая лінія - умераны палітычны рэалізм, накіраваны на доўгую гульню. У апошнія гады традыцыйна перамагала менавіта гэтая другая лінія.
Захаду патрэбна не «дэмакратызацыя» Беларусі, хоць уся рыторыка заходніх палітыкаў пабудавана менавіта на гэтым. «Дэмакратычныя» дасягненні паўднёвай суседкі Беларусі, Украіны, якая зрабіла «еўрапейскі выбар», больш чым сумніўныя, аднак на сістэматычныя парушэнні Кіевам правоў і свабод чалавека ніхто на Захадзе не звяртае ўвагі.
Галоўная мэта Захаду - стратэгічнае стрымліванне Расіі, а для гэтага не так важна, якія менавіта рэжымы знаходзяцца ва ўладзе ў сумежных з ёй краінах.
На Украіне праз «каляровую рэвалюцыю» атрымалася зацвердзіць радыкальна празаходні псеўдадэмакратычны рэжым. У Беларусі “каляровая рэвалюцыя" не атрымалася, бо для яе поспеху патрэбны слабы, карумпаваны і ўнутрана расколаты рэжым накшталт рэжыму Януковіча, а не кансалідаваная аўтакратыя з лаяльным і магутным сілавым апаратам.
У 2014 годзе Захад адмовіўся ад спробаў зрушэння беларускага рэжыму праз вуліцу і ўзяў курс на яго ўнутраную трансфармацыю праз уцягванне ў «прагматычнае» супрацоўніцтва і шматвектарнасць, нарошчваючы ўзаемадзеянне з беларускімі элітамі і грамадзянскай супольнасцю. Пры гэтым ад Аляксандра Лукашэнкі не патрабавалі нейкіх радыкальных палітычных пераўтварэнняў - дастаткова было мінімальнага захавання «прыстойнасцяў» (у заходнім разуменні).
Сёння гэтая схема здаецца безнадзейна разбуранай.
Аднак нельга забываць, што разрадка ў беларуска-еўрапейскіх адносінах 2014-2020 гг. таксама наступіла пасля доўгага перыяду «замаразкаў» з-за жорсткага разгону пратэстаў пасля прэзідэнцкіх выбараў 2010 года.
Цяперашняя сітуацыя вельмі нагадвае тое, што ўжо было дзесяць гадоў таму. І выхад з яе можа быць аналагічным.
Чаго чакаюць ад Захаду ў Мінску?
Вельмі верагодна, што ў Мінску таксама разлічваюць на паўтор гэтага палітычнага цыклу ў адносінах з Захадам, і што пасля перыяду «замаразкаў» зноў наступіць «адліга».
Ускосна на гэта паказвае захаванне ва ўладнай абойме Уладзіміра Макея, з чыім імем у першую чаргу звязаная праславутая шматвектарнасць, якая здавалася б, пацярпела канчатковы крах.
Празаходнія эксперты, блізкія да беларускага МЗС, таксама не хаваюць надзей, што ўсё вернецца на кругі свая. Аднак для гэтага неабходна, каб на Захадзе ізноў узяла верх «прагматычная» лінія ў дачыненьні да Мінску. Так, на думку заснавальніка і дырэктара «Мінскага дыялогу» (экспертная пляцоўка, якая была адным з галоўных распрацоўшчыкаў канцэпцыі беларускай шматвектарнасці) Яўгена Прэйгермана, для гэтага неабходна ўзмацненне ў беларускай палітыцы ЕС ролі такіх краін, як Германія, і паслабленне пазіцый Літвы і Польшчы, якія прасоўваюць ў дачыненні да Беларусі радыкальную лінію.
Іншы эксперт «Мінскага дыялогу», Дзяніс Мельянцоў, таксама выказвае надзею на нармалізацыю і прагматызацыю, але ўжо ў кантэксце беларуска-амерыканскіх адносін: «Шмат што залежыць ад таго, як будзе развівацца сітуацыя ва ўсім рэгіёне. Забеспячэнне бяспекі амерыканскіх саюзнікаў ва Усходняй Еўропе (Украіна, Польшча, краіны Балтыі) немагчыма без уліку беларускага фактару. А, скажам, аднаўленне баявых дзеянняў у Данбасе і вяртанне Расіі ў лік прыярытэтаў для амерыканскай палітыкі могуць зноў вярнуць Вашынгтону стратэгічны інтарэс да Мінска і паставіць пытанне аб больш прагматычным ўзаемадзеянні з Лукашэнкам».
Безумоўна, сёння паміж Беларуссю і Захадам ідзе гульня на нервах, а ў ЕС і ЗША хацелі б бачыць у Мінску больш паслухмяны рэжым.
Аднак палітыка - мастацтва магчымага, і калі ў бліжэйшы час не здарыцца нейкіх новых эксцэсаў, праз год ці два зорка беларускай шматвектарнасці можа запаліцца зноў.