У сярэдзіне зімы пратэсты ў Беларусі, якія працягваюцца з 9 жніўня, дасягнулі свайго мінімуму. Штотыднёвыя акцыі і флэшмобы працягваюцца, аднак яны ўжо вельмі нешматлікія. Ці азначае гэта канчатковае згасанне пратэсту? Або, як абяцаюць лідэры апазыцыі, усё ўспыхне з новай сілай ужо вясной, з надыходам цяпла?
Пратэст згас?
Нягледзячы на тое, што да цяперашняга часу пратэстная актыўнасць практычна дасягнула «дна», само згасанне пратэстаў ішло значна больш павольна, чым таго хацелася б беларускім уладам. Гэтакага працяглага пратэстнага марафону Беларусь у сваёй найноўшай гісторыі яшчэ не ведала.
І гэта нягледзячы на тое, што ўмовы для пратэстнай актыўнасці былі створаны максімальна неспрыяльныя. Апазыцыйныя лідэры былі альбо арыштаваныя, або змушаны з'ехаць за мяжу. Стварэнне якой-небудзь устойлівай структуры, якая б каардынавала і накіроўвала пратэст, аказалася немагчымым. Рэгулярныя затрыманні шараговых актывістаў, абсурдная на першы погляд барацьба са сцягамі ў дварах і вокнах дамоў - усё было накіравана на тое, каб зрабіць удзел у пратэстах максімальна некамфортным і рызыкоўным.
І нават нягледзячы на гэта, зніжэнне пратэстнай актыўнасці ішло вельмі павольна, а іскры пратэсту працягваюць тлець да гэтага часу.
Сацыяльная база ў пратэсту сапраўды сур'ёзная, а пратэстныя настроі ахапілі шырокія пласты насельніцтва, асабліва ў беларускай сталіцы.
Гэта дазволіла пратэсту пратрымацца так доўга, нягледзячы на адсутнасць лідэраў, арганізацыі і сур'ёзных фінансавых уліванняў, як гэта было на ўкраінскім «майдане».
На першы погляд гэта пацвярджае правату Ціханоўскай і іншых лідэраў беларускай апазіцыі, якія, нібы мантру, паўтараюць, што пратэсты абавязкова успыхнуць з новай сілай гэтай вясной.
Тым больш што на вясну прыпадаюць дзве даты, калі беларуская апазіцыя праводзіць свае штогадовыя акцыі – «дзень волі» 25 сакавіка і «чарнобыльскі шлях» 26 красавіка. Гэтыя даты беларуская апазіцыя напэўна паспрабуе выкарыстаць для запуску новай хвалі пратэстаў.
Асабліва «перспектыўны» з гэтага пункту гледжання, вядома, «дзень волі». Дата абвяшчэння так званай Беларускай народнай рэспублікі, якую цяпер прынята лічыць першай спробай стварэння Беларускай дзяржавы і няздзейсненай дэмакратычнай альтэрнатывай камуністычнай БССР. З БНР звязаны і пачатак «палітычнай кар'еры» бел-чырвона-белага сцяга, які стаў галоўным сімвалам пратэстаў.
У 2018 годзе беларуская апазіцыя правяла дастаткова шматлюдную і шырока асветленую ў СМІ акцыю, прысвечаную стагоддзю абвяшчэння БНР. Беларускія ўлады тады паглядзелі на гэтую акцыю досыць добразычліва, бо на піку была «адліга» з Захадам, а таксама ўнутры- і знешнепалітычная шматвектарнасць.
Распіярэнная дата, міфалогія якой выдатна падыходзіць пад настрой пратэстуючых, з'яўляецца лепшым кандыдатам на запуск другой хвалі пратэстаў.
Аднак у тым, што вясна 2021 года сапраўды будзе ў Беларусі «рэвалюцыйнай», узнікаюць вялікія сумненні. Па-першае, і ў апазіцыі, і ў радавых пратэстуючых адсутнічае стратэгія далейшай барацьбы. Лідэры апазіцыі знаходзяцца за мяжой або ў турме і паўплываць на сітуацыю ў рэспубліцы не могуць. Нічога новага, акрамя шэсцяў са сцягамі і флэшмобаў, прыдумаць так і не атрымалася, а гэтым рэжым ужо не расхістаць.
Эфект навізны ад масавых мітынгаў даўно прайшоў, і ўразіць імі ўладу ўжо не атрымаецца. Акрамя таго, за мінулыя месяцы многія пратэстоўцы атрымалі досвед зносін з беларускімі праваахоўнымі органамі і наўрад ці захочуць паўтарыць яго зноў.
Калі сацыяльна-эканамічная і знешнепалітычная сітуацыя будзе заставацца стабільнай, вельмі верагодна, што ніякай сур'ёзнай актывізацыі пратэстаў не адбудзецца.
Самі пратэстныя настроі, вядома, нікуды не знікнуць, тым больш што беларускія ўлады не дэманструюць аніякай ахвоты ісці на саступкі незадаволеным, аднак пяройдуць у пасіўны рэжым «дулі ў кішэні».
Знешні фактар
Вядома ж, многае залежыць ад таго, як будзе разгортвацца сітуацыя вакол Беларусі. Знешні фактар ужо адыграў немалую ролю ў тым, што гэты раўнд палітычнай барацьбы застаўся за дзеючай беларускай уладай. У першыя тыдні пасля выбараў, калі вуліцы беларускіх гарадоў запоўнілі натоўпы пратэстуючых, кіруючы рэжым сапраўды прайшоў па лязе брытвы, калі здавалася, што ўладная вертыкаль не вытрымае і захістаецца.
Сітуацыя стабілізавалася пасля таго, як аб падтрымцы дзеючай беларускай улады заявілі ў Маскве, а Захад абмежаваўся досыць сімвалічнай дапамогай пратэстоўцам, не жадаючы ісці на абвастрэнне з Крамлём і пакідаючы каналы для ўзаемадзеяння з рэжымам Лукашэнкі.
Аднак у бліжэйшы час гэты ў цэлым спрыяльны для афіцыйнага Мінска расклад можа змяніцца.
У першую чаргу негатыўныя змены могуць быць звязаныя з новай прэзідэнцкай адміністрацыяй у ЗША.
Дэмакраты традыцыйна праводзяць больш актыўную і ідэялягізаваную палітыку на постсавецкай прасторы, мэтай якой з'яўляецца «стрымліванне» Расіі. Сёння, калі ЗША знаходзяцца ў глыбокім палітычным крызісе, пераключыць увагу амерыканскага грамадства з унутраных праблем на знешняга «ворага» асабліва актуальна.
Кітай, з якім актыўна «ваяваў» Трамп, Вашынгтону відавочна не па зубах, а вось Расія ўяўляецца досыць лёгкім супернікам.
Калі Вашынгтон пачне разыгрываць антырасійскую карту, то дэстабілізацыя бліжэйшага геапалітычнага акружэння, уключаючы Беларусь, стане адным з асноўных напрамкаў гэтай палітыкі.
Аднак рычагоў прамога палітычнага ўздзеяння на афіцыйны Мінск у Вашынгтона няшмат. У часы «шматвектарнай адлігі» ЗША актыўна працавалі з палітычнымі элітамі і грамадзянскай супольнасцю Беларусі, але цяпер гэтыя каналы калі не ліквідаваныя, то замарожаныя. Затое інструментаў эканамічнага ўздзеяння ў ЗША і Захаду па-ранейшаму шмат, таму разнастайныя санкцыі могуць пасыпацца на Мінск як з рога багацця.
Калі гэта адбудзецца, то ключ ад эканамічнай стабільнасці Беларусі апынецца цалкам у руках Расіі. Аднак Маскве можа папросту быць не да Беларусі, калі яна сама апынецца ўцягнутай у новую канфрантацыю з Захадам.
Такім чынам, знешнепалітычны фон для беларускага рэжыму выглядае вельмі трывожным, і калі дзеянні знешніх гульцоў прывядуць да эканамічнай дэстабілізацыі, уся сістэма можа пасыпацца, як картачны домік.
Зрэшты, нельга выключаць і таго, што Захад, аслаблены ўнутранымі супярэчнасцямі і наступствамі эпідэміі каронавіруса, аддасць перавагу больш пасіўнаму рэжыму знешняй палітыкі. У такім выпадку палітычны статус-кво ў Беларусі можа захоўвацца аж да 2025 года, калі пытанне трансферу ўлады паўстане з новай сілай.